Autor: N.N.

Miejscowość: Świątniki, gm. Obrazów, woj. świętokrzyskie

Technika: obróbka drewna, struganie, gładzenie

Wymiary:  długość 29 cm; szerokość max. 4,7 cm; wysokość max. 3,0 cm; okienko w ściance bocznej - dł. 2,2 cm; wys. 1,5 cm;  prostokątny otwór - gł. 2,2 cm. 

Dar M. Świder w 1972 r.

Nr inw. MS-383/e

Czółenko – łódkowaty element krosna tkackiego, mechanicznie niepołączony z jego  konstrukcją. Narzędzie wykonane z drewna, wewnątrz wydrążone i zaopatrzone w drewniany pręt  przeznaczony  do nakładania cewki z nawiniętymi nićmi stanowiącymi wątek. Nici na cewkę nawijane były za pomocą prostego narzędzia ręcznego zwanego „potakiem” lub „sukadłem”. Podczas tkania (na krosnach) czółenko było przerzucane między nitkami osnowy. Przeprowadzany w poprzek osnowy wątek, przeplatał się z nią, razem tworzyli  tkaninę. Obok opisanego modelu funkcjonowały czółenka w znacznie prostszej stylistyce, wykonane z podłużnego, wąskiego i płaskiego kawałka drewna, z wycięciami na końcach krótszych, które służyły do przytrzymywania wątku.

Prezentowane czółenko zostało ręcznie wystrugane w drewnie przed 1945 r. Nie znamy imienia i nazwiska jego autora. Można przypuszczać, iż wykonał je (na własny użytek) jeden z tkaczy prowadzących warsztat we wsi Świątniki.  Janusz Kamocki w opisie stroju sandomierskiego wspomniał „Płótno było podstawowym surowcem stroju sandomierskiego, stąd zapotrzebowanie nań było tak duże, że obok tkactwa domowego powstała osoba grupa zawodowych tkaczy zwanych płóciennikami. Tkali oni z przędzy dostarczanej przez klientów. Słynni byli tkacze ze Świątnik, wsi ludnej, ale nie mogącej wyżywić z roli wszystkich swoich mieszkańców”[1]. Na naszym terenie rzemiosło tkackie przestało funkcjonować w latach 50. XX w, z chwilą zaniechania uprawy lnu i konopi. Do obróbki drewna - wykonania czółenka użyto noża oraz szkła, którym wygładzono wszystkie jego powierzchnie. W połowie długości ścianki bocznej znajduje się małe, prostokątne okienko, które służyło do wyprowadzania nitki z cewki. Pionowe krawędzie okienka wzmocniono małymi gwoździami przybitymi od spodniej strony. Przez środek prostokątnego otworu czółenka (z ozdobnie profilowanymi narożnikami) biegnie drewniany pręt do nakładania cewki z nićmi. Pręt jest ruchomy, wkładany i wyjmowany ze żłobień wykonanych w górnej części ścianek bocznych. Jeden jego koniec został owinięty przędzą. Czółenko podarowała do Muzeum w 1972 r. pani G. Świder ze wsi Świątniki.

[1] Janusz Kamocki, Atlas Polskich Strojów Ludowych. Strój sandomierski, Wrocław 1957, s. 42-43

Opracowała: Iwona Łukawska