Wystawa „Szachy Sandomierskie” w Zamku Królewskim jest skupiona wokół wyjątkowego, XII-wiecznego zestawu bierek do królewskiej gry, odnalezionego w Sandomierzu w 1962 r. Wystawa jest rzadką sposobnością, by zobaczyć oryginały słynnych szachów.

Termin ekspozycji – Czerwiec – Wrzesień 2020 r.

Miejsce ekspozycji – Sala wystaw czasowych, parter

W roku 1962, podczas badań wykopaliskowych, prowadzonych na Wzgórzu Staromiejskim w Sandomierzu przez Eligię i Jerzego Gąssowskich, archeologów z Polskiej Akademii Nauk, odkryto wykonane ręcznie z poroża jelenia szachy, nazwane później sandomierskimi. Znalezisko do tej pory uznawane jest za unikatowe, przede wszystkim dlatego, że obejmuje prawie cały komplet bierek dla dwóch graczy (brakuje tylko trzech pionków).

Bierki szachowe odkryte w Sandomierzu wykonane zostały w stylistyce arabskiej. W związku z zakazami Koranu, zabraniającymi realistycznego przedstawiania istot żywych, Muzułmanie przekształcili pierwotne hinduskie wzory figur w formy abstrakcyjne, a warstwę znaczeniową ukryli pod postacią geometrycznych symboli. Figury szachowe, należące do kompletu sandomierskiego, mają swoje analogie w znaleziskach najczęściej pojedynczych bierek z Niemiec, Francji, Włoch, Skandynawii i dawnej Rusi. Zdobienie szachów w postaci prostych linii nacięć oraz wykonanych cyrklem kółeczek jest typowe także dla wyrobów wczesnopolskich z poroża i kości, może wskazywać na ich miejscowe pochodzenie. Również tworzywo, poroże jelenia, należy do pospolicie używanych na naszych ziemiach. Ostateczne wyjaśnienie proweniencji szachów byłoby możliwe po przeprowadzeniu badań specjalistycznych surowca, z jakiego zostały wykonane.

Przez dekady ten wyjątkowy zespół zabytków pozostawał w zbiorach naszego Muzeum w formie depozytu, jednak dzięki wsparciu prof. Andrzeja Buko oraz zrozumieniu prof. Jerzego Maika, Dyrektora Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie udało się pozyskać ten unikatowy zestaw bierek szachowych na własność Muzeum Okręgowego w Sandomierzu.