2
2

Ne'edár/ נֶעְדַּר /Nieobecni - wystawa oraz katalog judaików sandomierskich

Wielkość liter

logoMOSMKiDN Program: Wspieranie działań muzealnych

Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów

Od marca 2019 r. Dział Historyczny Muzeum Okręgowego w Sandomierzu realizuje 2-letni projekt pt. Ne'edár/ נֶעְדַּר /Nieobecni - wystawa oraz katalog judaików sandomierskich w ramach programu Wspieranie działań muzealnych 2019, ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

 

Synagoga sandomierska

 Wystawa po raz pierwszy w formie monograficznej przedstawi losy społeczności żydowskiej w Sandomierzu i ziemi sandomierskiej. Pierwszoplanowym założeniem ekspozycji będzie ukazanie Sandomierza jako ważnego ośrodka żydowskiego, który na trwałe wpisał się w historię miasta i ziemi sandomierskiej. Już w średniowieczu gmina ta należała do najstarszych i najważniejszych w Polsce. Pierwsza wzmianka dotyczy 1367 r., kiedy starozakonni sandomierscy razem z krakowskimi i lwowskimi wystąpili do króla polskiego Kazimierza Wielkiego o potwierdzenie przywilejów generalnych nadanych im w 1264 r. w Kaliszu przez Bolesława Pobożnego. Z 1418 r. pochodzi najstarsza wiadomość o synagodze sandomierskiej. Żydowska społeczność odegrała ważną rolę w przedwojennych dziejach Sandomierza. Paradoksalnie, obecnie najważniejszym świadectwem jej istnienia jest niewielki cmentarz i synagoga. O ile w przypadku Krakowa czy Kielc można znaleźć szereg śladów żydowskich w przestrzeni miejskiej, takich jak tablice, pomniki czy odtworzone napisy, o tyle w Sandomierzu na próżno szukać takich tropów. Także badacze dziejów miasta w niewystarczającym stopniu poświęcili swoją uwagę losom żydowskich mieszkańców tego miasta.

Ekspozycja zilustrowana zostanie w części niepublikowanymi zdjęciami i dokumentami pochodzącym ze zbiorów archiwalnych Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Muzeum w Waszyngtonie, Ghetto Fighter’s House Museum z Izraela, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Archiwum Państwowego w Kielcach oraz ze zbiorów rodzinnych osób prywatnych. Istotnym elementem ekspozycji będą judaika należące do Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Uzupełnieniem ekspozycji będą elementy multimedialne wraz z zastosowaniem nowoczesnych systemów wystawienniczych (prezentacja multimedialna, tablet z oprogramowaniem, model 3D synagogi sandomierskiej - zrekonstruowanej na podstawie fotografii z 1939 r., plansz informacyjnych i audio-przewodników) zapewniających zachowanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa muzealiów i podkreślenie walorów estetycznych prezentowanych judaików. Obok szczegółowych opisów podkreślających historyczno-artystyczną wartość zabytków, znajdzie się miejsce na przybliżenie dziejów społeczności żydowskiej zamieszkującej Sandomierz.

W ramach zadania planowane jest wydanie bezpłatnego, bogato ilustrowanego katalogu, który nie będzie jedynie przypomnieniem fragmentów ekspozycji, ale rozwinięciem i uzupełnieniem treści, które za pomocą słowa, obrazu i zabytku przedstawia wystawa. Jednym z istotnych elementów katalogu będzie szczegółowe opisanie wszystkich judaików znajdujących się w zbiorach Muzeum, innych instytucji i osób prywatnych. Publikacja zostanie wydana w języku polskim i angielskim, w wersji papierowej i elektronicznej.

Organizacja wystawy niewątpliwie wpłynie na wzbogacenie oferty wystawienniczej Muzeum oraz umożliwi interaktywną prezentację eksponowanych zabytków. Istotnym efektem działań w ramach programu będzie podniesienie świadomości historycznej i tożsamości kulturowej mieszkańców Sandomierza oraz turystów odwiedzających Muzeum, poprzez zapoznanie się z trudną, ale ważną historią Żydów. Do dziś w świadomości sandomierzan Żydzi postrzegani są przez pryzmat Holokaustu i oskarżeń o mordy rytualne, czego materialnym dowodem jest m.in. obraz Karola de Prevot znajdujący się w sandomierskiej katedrze oraz powieść ,,Malowany ptak” Jerzego Kosińskiego. Realizacja zadania polega również na obiektywnym przedstawieniu bogactwa kultury i historii tej społeczności.

W ramach otrzymanych środków przewidujemy również m. in. zakup sprzętu wystawienniczego, wykonanie wizualizacji modelu 3D sandomierskiej synagogi, czy wykonanie filmu dokumentalnego.

Całkowity koszt zadania wynosi: 88 506,74 zł.

Środki finansowe Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego: 70 500,00 zł.

Karolina G. Dział Historyczny MOS


Katalog do wystawy „Ne’edár /נֶעְדַּר /Nieobecni – z dziejów społeczności żydowskiej w Sandomierzu”Mamy to! Prosto z drukarni dotarł do nas katalog do wystawy „Ne’edár /נֶעְדַּר /Nieobecni – z dziejów społeczności żydowskiej w Sandomierzu”.

Publikacja jest efektem dwuletniego projektu „Ne’edár /נֶעְדַּר /Nieobecni – wystawa oraz katalog judaików sandomierskich”, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu „Wspieranie działań muzealnych 2019”. Autorką projektu była Karolina Gara z Działu Historycznego Muzeum Okręgowego w Sandomierzu. Karolina Gara była także wykonawcą projektu, wspólnie z dr. hab. Tomisławem Giergielem. Projekt obejmował również rekonstrukcję 3D synagogi sandomierskiej, powstanie filmu o sandomierskich Żydach, zakup sprzętu wystawienniczego i multimedialnego.

Najważniejszymi zadaniami była wystawa i katalog. Wystawa po raz pierwszy w formie monograficznej przedstawia losy społeczności żydowskiej w Sandomierzu i ziemi sandomierskiej od połowy wieku XIV, aż do czasu Holokaustu podczas II wojny światowej. Zarówno wystawa, jak i książka zostały zilustrowane w części dotąd niepublikowanymi zdjęciami i dokumentami pochodzącymi ze zbiorów archiwalnych Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, Ghetto Fighter’s House Museum z Izraela, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, czy ze zbiorów rodzinnych osób prywatnych.

Książka składa się z dwóch części. Pierwsza, obejmująca osiem wieków funkcjonowania Żydów w ziemi sandomierskiej jest prezentacją najważniejszych wydarzeń, źródeł i zjawisk dotyczących tej społeczności. Oczywiście w centrum naszego zainteresowania były dzieje społeczności żydowskiejw Sandomierzu. Ramy prawne jej funkcjonowania nadał król Kazimierz Wielki w 1367 r. Sandomierska gmina żydowska prężnie rozwijała się i działała, zwłaszcza w sferze handlu lokalnego i dalekosiężnego. Szczyt potęgi osiągnęła w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, zgodnie współistniejąc ze społeczeństwem na ogół chrześcijańskim. Niestety, potop szwedzki, który jest uznawany za początek kryzysu społecznego, gospodarczego i politycznego, również dotyczył społeczności żydowskiej. Właśnie kryzys gospodarczy w największym stopniu przyczynił się do zaostrzenia animozji i powstania konfliktów. Sandomierz był areną głośnych posądzeń Żydów o mordy rytualne, co staraliśmy się zrelacjonować obiektywnie i bez emocji. Za ważne tematy uznaliśmy również włączenie się społeczności żydowskiej do budowania niepodległego państwa polskiego oraz zagładę tej społeczności w czasie Holokaustu. Sandomierz, jako istotny ośrodek żydowski, na trwałe wpisał się w historię miasta i ziemi sandomierskiej. Dzisiaj zachowało się kilka ważnych śladów po tej społeczności: synagoga, cmentarz, ale przestrzeń niegdyś zaludniona i gwarna przejmuje pustką, stąd nazwa wystawy i projektu: Nieobecni.

Po treści dotyczącej Sandomierza, pierwszą cześć książki zamyka garść informacji i fotografiiarchiwalnych o pozostałych największych ośrodkach zamieszkałych przez Żydów w przedwojennym powieciesandomierskim: Staszowie, Klimontowie i Zawichoście. Osobno należy potraktować Opatów, gdzie powstał Dom Muzealny z własną kolekcją judaików. Lista tych miasteczek nie wynika tylko ze statystyki demograficznej ludności żydowskiej. Z tych ośrodków pochodzą również judaika, prezentowane w części katalogowej, a część z nich eksponowana była na wystawie Ne’edár / רַּדְעֶנ / Nieobecni.

Katalog judaików sandomierskich wychodzi więc poza typową prezentację zabytków czasowo pokazywanych na ekspozycjach. Są to judaika sandomierskie z zasobu polskich muzeów i kolekcji, częściowo jeszcze nieprzebadane. Zebranie ich na łamach jednego wydawnictwa pozwala na orientację w rozmiarach zachowanego dziedzictwa żydowskiego regionu sandomierskiego. Nie jest to zbiór bardzo rozległy, tym cenniejsza była jego integracja, bo pozwala na wnioski porównawcze i badania źródłowe.

W tym miejscu pragniemy wyrazić wdzięczność wszystkim, którzy wsparli autorów w tym wieloetapowym i multidyscyplinarnym projekcie. Zwłaszcza dziękujemy dyrektorowi Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu ks. Andrzejowi Rusakowi i kustosz tego Muzeum dr Urszuli Stępień, prof. dr hab. Monice Adamczyk-Garbowskiej z Zakładu Lingwistyki Stosowanej UMCS, kierownikowi Działu Sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego Michałowi Krasickiemu, kuratorowi Gabinetu Numizmatycznego w Zamku Królewskim w Warszawie Michałowi Zawadzkiemu, Justynie Masłowiec z Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli w Krakowie, Andrzejowi Żychowskiemu z Domu Muzealnego w Opatowie i dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Zawichoście Patrycji Sus-Lutyńskiej. Podziękowania należą się również dr Ewie Hauser, Mariuszowi Bochniakowi, Piotrowi Kusalowi, Jackowi Świderskiemu i Marcinowi Cebuli oraz pracownikom Muzeum Okręgowego w Sandomierzu.

Katalog judaików sandomierskich to zbiór artefaktów pozostałych po dawnej świetności diaspory żydowskiej, zamieszkującej teren ziemi sandomierskiej. Część obiektów została zaprezentowana publicznie po raz pierwszy (tablica z getta w Zawichoście, Zwój Tory z Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu), część została na nowo „odkryta” w muzealnych zbiorach. Katalog judaików sandomierskich będący sumą wiedzy na temat posiadanych zabytków ukazuje dziedzictwo żydowskie tego obszaru.

Więcej na stronie Sandomierski Szlak Żydowski

Wirtualny spacer po wystawie OD PIASKU DO SZKŁA

7 MKiDN

10 patriotyzm

4 tripadvisor

Krzemień pasiasty w biżuterii i małych formach złotniczych

5 Bonum Publicum

5 Bonum Publicum

6 Pamiętnik Sandomierski

Godziny otwarcia Muzeum:

W sezonie turystycznym 
(1 kwietnia - 30 września)

 bip muz

Cennik biletów:

Bilet normalny: 20 zł
Bilet ulgowy: 12 zł
Bilet grupowy normalny z przew. MZS: 15 zł
Bilet grupowy ulgowy z przew. MZS: 10 zł
Bilet rodzinny (maks. 5 osób (2+3): 55 zł

 

 

 dostepnosc

© 2022 Muzeum Zamkowe w Sandomierzu. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Łącznie ilość odwiedzin:15672373

Obecnie na stronie 434 gości