Autor: N.N.
Miejscowość: Bystrojowice, gm. Samborzec, woj. świętokrzyskie
Nr inw.: MS-1/e
Materiał: drewno sosnowe
Technika: wyrób ręczny przy użyciu noża
Datowanie: okres międzywojenny?
Wymiary: rączka – dł. 10 cm; skrzydełka – dł. 21,5 cm; szer. 8 cm; młotek – 8 x 1,5 x 1,7 cm
Zabytek pochodzi ze zbiorów Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK
Kołatka wykonana ręcznie z kilku kawałków drewna sosnowego, połączonych gwoździami.
Składa się z płaskiej, profilowanej deseczki, kształtem przypominającej „ósemkę”, z zachowanymi śladami obróbki. W miejscu największego przewężenia deski, w połowie jej długości wydrążony otwór, przez który przechodzi trzonek będący przedłużeniem rączki. Ruchomy młoteczek został osadzony w prostokątnym wycięciu trzonka za pomocą gwoździa, małego klina. W trakcie odpowiedniego poruszania kołatką młoteczek uderza w deseczkę raz po jednej, raz po drugiej stronie przedłużenia rączki, wydając przy tym głośne, „klekoczące” odgłosy. Kołatka została wpisana do księgi inwentarzowej działu etnograficznego pod numerem MS-1/e. Jest jednym z najstarszych zabytkowych obiektów pochodzących z dawnych zbiorów Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK. Nie znamy nazwiska jej autora. W zasobach wspomnianego działu znajduje się: dziesięć drewnianych kołatek wielkanocnych o zróżnicowanych konstrukcjach, dwie trajkotki i jedna tarapata. W naszym regionie zwyczaj chodzenia z kołatkami młotkowymi był praktykowany do l. 50. XX w.
Drewniane kołatki, grzechotki możemy zaliczyć do grupy instrumentów muzycznych zwanych idiofonami. Występują pod wieloma odmianami, różnią się między sobą kształtem deseczek i ilością młoteczków. Do nią dzisiejszego używane są w okresie poprzedzającym święto Zmartwychwstania Pańskiego. Od Wielkiego Czwartku w Kościele katolickim rozpoczynają się uroczyste obchody Triduum Paschalnego, którym towarzyszy cisza. Wieczorową porą odprawiana jest Msza Wieczerzy Pańskiej, upamiętniająca ustanowienie dwóch sakramentów: Eucharystii i Kapłaństwa. W tym szczególnym czasie, na znak żałoby milkną dzwony kościelne, które zastępują drewniane kołatki i grzechotki. Dźwięk dzwonów na nowo wybrzmiewa podczas liturgii Wielkiej Soboty. Dawniej w Wielki Czwartek młodzi chłopcy /ministranci/chodzili po wsi z kołatkami, których klekoczące odgłosy przypominały wiernym o obowiązku pójścia do kościoła. Donośnym dźwiękiem kołatek młodzież oznajmiała mieszkańcom wsi o rychłym końcu Postu Wielkiego, okupionego różnymi wyrzeczeniami, w tym nader skromnymi, bezmięsnymi posiłkami. Powszechnie wierzono w dobroczynną moc hałasu czynionego przez klekotki – miał on odstraszać wszelkie zło. Używano ich podczas symbolicznego palenia Judasza w Wielką Sobotę, czy odczarowywania łąk przed pierwszymi sianokosami w Sobótkę. Za pomocą kołatek powiadamiano społeczność o klęskach żywiołowych i innych nieszczęściach. W XIX w. dźwiękiem kołatek woźni magistraccy, gminni i sołeccy poprzedzali urzędowe obwieszczenia.
