Nr inw.: HS-2173/H
Materiał: pergamin
Pochodzenie: Sandomierz, lata 30, XX w.
Małe nacięcia czy wgłębienia na framugach drzwi starych kamienic nie są zwykłymi ubytkami w strukturze, lecz pozostałością po zamontowanych tam mezuzach.
Mezuza (hebr. odrzwia מזוזה) to małe, podłużne pudełeczko wykonane zazwyczaj z metalu, szkła czy drewna, zawierające niewielki zwój pergaminu. W tradycyjnych żydowskich domach umieszcza się je w futrynach drzwi, na wysokości oczu. Montowana jest zazwyczaj pod kątem, dołem skierowana ku drzwiom Żydzi sefardyjscy, zamieszkujący Izrael umieszczają ją pionowo). Podczas przechodzenia przez drzwi należy dotknąć ją palcami wskazującym i środkowym, następnie przyłożyć do ust odmawiając tekst modlitwy: „Niech Bóg strzeże mego wychodzenia i wchodzenia odtąd aż na zawsze (Księga Psalmów 121:8)”.
Istotą m
ezuzy jest klaf czyli dwa fragmenty Tory (Księga Powtórzonego Prawa (hebr. דברים ספר 6,4-9 i 11,13-21) spisane na koszernym pergaminie, stanowiące część modlitwy Szma Israel (hebr.ישראל שמע). Jest ona jedną z najważniejszych żydowskich modlitw, zaczynająca się od słów "Słuchaj Izraelu, Pan jest naszym Bogiem, Panem jedynym Będziesz tedy miłował Pana, Boga swego, z całego serca swego, całej duszy swojej, i z całej siły swojej. Niechaj słowa te, które Ja ci dziś nakazuję, będą w twoim sercu. Będziesz je wpajał w twoich synów i będziesz o nich mówił, przebywając w swoim domu, idąc drogą, kładąc się i wstając. Przywiążesz je jako znak do swojej ręki i będą jako przepaska między twoimi oczyma. Wypiszesz je też na odrzwiach twojego domu i na twoich bramach…” W takiej samej formie jak obecnie, odmawiano ją w Świątyni Jerozolimskiej w I w. n.e. a także po jej zburzeniu w 70 r. n. e. i później w diasporze.
Powszechnym zwyczajem, zwłaszcza u Żydów aszkenazyjskich (zamieszkujących głównie Europę Środkową i Wschodnią) jest umieszczanie na odwrocie zwoju, imienia Boga El Szaddaj - שדי אל. Tekst na pergaminie musi zostać spisany przez wykwalifikowanego sofera, zajmującego się przepisywaniem świętych tekstów. Dokładny opis sporządzania klafu tj. wielkość i rozmieszenie liter, kolor, wygląd pergaminu podlegają ściśle określonym zasadom prawa halahicznego.
Podstawową funkcją mezuzy jest pamięć o wypełnieniu przykazania dotyczącego relacji pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Każde spojrzenie na nią ma przypominać o wymaganiach etycznych, jakie Tora stawia przed nim wobec ludzi i świata. Niektórzy nadają jej znaczenie magiczne, mające chronić domostwo przed nieszczęściem. Według Talmudu mezuza nie jest amuletem, lecz jednym z siedmiu nakazów, jakie Bóg dał Izraelowi z powodu swojej miłości do niego i tak powinna być traktowana.
Mezuzy są fragmentami zniszczonego świata, który przed II wojną światową stanowił ważną część Sandomierza. Jeden z tych fragmentów należy do kolekcji judaików Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, a jesienią zostanie zaprezentowany na wystawie pt. Ne'edár/ נֶעְדַּר /Nieobecni - wystawa oraz katalog judaików sandomierskich w ramach programu Wspieranie działań muzealnych 2019, ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Dział Historyczny MOS, Karolina G.
