Forma: półprodukt narzędzie w stylu siekiery czworościenne przygotowany do dalszej obróbki

Nr inwentarzowy: MZS/AW/449

Wymiary: długość – 19 cm; szerokość – 5 cm; grubość – 4,1 cm

Surowiec: krzemień pasiasty

Chronologia: neolit – kultura pucharów lejkowatych/kultura amfor kulistych (III-IV tysiąclecie p.n.e)

Muzeum Zamkowe w Sandomierzu zostało utworzone przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Od samego początku istnienia, czyli od 1921 roku, instytucja o nazwie Muzeum Ziemi Sandomierskiej gromadziła zbiory, w tym również artefakty archeologiczne. Szereg znalezisk z okolicy Sandomierza zostało wówczas pozyskanych jako dary dla muzeum.

Prezentowany zabytek został podarowany do muzeum przez Zbigniewa Lenartowicza po roku 1923. Posiadał on dawniej nr inwentarzowy PTK – 449. Na marginesie należy dodać, iż wcześniej wspomniany darczyńca przekazał do instytucji wiele artefaktów archeologicznych. Były one podwaliną pod kształtujący się wówczas Dział Archeologii.

Opisywany artefakt został znaleziony we wsi Jasice, gm. Wojciechowice. Jest to półwytwór najprawdopodobniej siekiery czworościennej wykonany z krzemienia pasiastego. Negatywy odbić formujących są wielokierunkowo, przy czym na szerszych bokach zabytku ukierunkowane są one w kierunku środka przedmiotu. Na jednym z boków widoczna jest jeszcze powierzchnia z pozostałością kory krzemiennej.

Rozmiary wyrobu, tj. jego długość wynosząca aż 19 cm sytuują artefakt w grupie dużych siekier. Tego typu zabytki są wiązane z kulturą pucharów lejkowatych. Jednakowoż należy nadmienić, iż siekiery czworościenne znajdowane są również w inwentarzach kultury amfor kulistych, jak i kulturze ceramiki sznurowej.

Surowiec, z którego wykonano przedmiot, tj. krzemień pasiasty. Jego wychodnie mają miejsce w kierunku północnym od Wyżyny Sandomierskiej, a w okolicach występowania danego krzemienia jest wiele znalezisk związanych z kulturą pucharów lejkowatych. Jako, że jest to półwytwór docelowej siekiery można sugerować, iż w pobliżu miejsca znalezienia znajduje się osada produkcyjna siekier na własne potrzeby, lub czego nie można wykluczyć na eksport. Wartym podkreślenia jest fakt, że odległość od wychodni tego krzemienia do miejscowości Jasice to około 20 km. Oznacza to, że aby go pozyskać należało wykonać 4-5 godzinny marsz w jedną stronę. To pokazuje zainteresowanie jakim cieszył się ten krzemień. Daje także wgląd w sposób produkcji. Na wychodni pozyskiwano surowiec jednak właściwa obróbka odbywała się już na miejscu po za nią.   

Problem pojawia się w przypadku znalezienia danego wyrobu. Jak już wcześniej wspominano zabytek odkryto w miejscowości Jasice. Jednakowoż nie jest znane dokładne miejsce pozyskania artefaktu. Utrudnia to wskazania kulturowo-chronologiczne, faktem jest jednak, że we wspomnianej miejscowości uzyskano zabytki kultury pucharów lejkowatych. Dlatego też afiliacja kulturowa prezentowanego półwytworu narzędzia rdzeniowego jest jak najbardziej możliwa, niemniej nie wykluczona jest także inna przynależności kulturowa.

Bibliografia:

Balcer B. Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienia, 1975, Wrocław.

Balcer B. Ćmielów – Krzemionki – Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia, 2002, Warszawa.

Balcer B. Specjalizacja grupowa w krzemieniarstwie neolitycznym jako przejaw społecznego podziału pracy, [w:] S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, 2012, Poznań, s. 472-479.

Bąbel J. T. „Krzemionki Opatowskie”. Monument prahistorii Europy. Kopalnie krzemienia pasiastego, 2015, Ostrowiec Świętokrzyski.

Giergiel T. Muzeum Ziemi Sandomierskiej – geneza i rozwój, „Muzealnictwo”, 2023, t. 64, s. 52-59.

Libera J., Mączyński P., Sałacińska B., Sałaciński S. Znalezisko siekier krzemiennych z Klementowic (Płaskowyż Nałęczowski) – dylemat z afiliacją kulturową, „Archeologia Polski”, 2019, t. 64, s. 157-203.

Libera J., Zakościelna A. Inwentarze krzemienne z grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, 2006, Lublin-Kraków, s. 135-169.

Ryszewska K. Badania archeologiczne Zdzisława Lenartowicza w międzyrzeczu Wisły i Pilicy na przełomie XIX i XX wieku, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2017, t. 62, nr 1, s. 29-47.

Załuska K. Historia muzeum w Sandomierzu, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, 1968, t. 5, s. 9-28.