Nr inw.: MSZ/AW/1806

Chronologia:  2880-2800 p.n.e.

Przynależność kulturowa: kultura złocka

Wymiary: długość - 2,2;

szerokość - 1,5

grubość- 0,6

Wykonanie: wycinanie oraz gładzenie bryłki bursztynu, a następnie wycinanie i przewiercanie otworków. Bursztyn prawdopodobnie wcześniej moczono w oleju aby rozmiękł.

Surowiec: bursztyn 

Dzisiejszy obiekt tygodnia pochodzi z grobu tzw. kultury złockiej ze Święcicy stan 30 (na zachód od wsi). Grób ten został odkryty w kwietniu 2012 roku. W roku tym, do Moniki Bajki z działu Archeologicznego Muzeum w Sandomierzu, wpłynęła anonimowa notatka na temat wykopywania w tamtym miejscu ludzkich kości. Kilka dni później po zgłoszeniu do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytów informacji o tym wydarzeniu została przeprowadzona inspekcja terenowa, która wykazała niszczenie tego stanowiska. Spowodowało to podjęcie przez Monikę Bajkę w lipcu 2012 roku ratowniczych prac wykopaliskowych. Badania te zaowocowały odkryciem klasycznego dla kultury złockiej grobu niszowego zawierającego szczątki mężczyzny w wieku około 45-50 lat oraz dziecka 6-7 letniego. Dodatkowym wyposażeniem była kulista amfora, niewielki kubeczek, kości zwierzęce w tym łapa niedźwiedzia (swoista kaczka dziennikarska sprawiła, że w zagranicznych przekazach zmienił się w piwo - więcej informacji w linku ), cztery paciorki z bursztynu. To właśnie niewielki płasko-wypukły paciorek z v kształtnymi otworkami po wypukłej stronie jest przedmiotem naszego dzisiejszego zainteresowania.

Wyroby wykonywane z bursztynu znamy w zasadzie już od mezolitu. Najsłynniejszym znaleziskiem jest konik z Dobiegniewa datowany na 8000-4500 p.n.e. (oryginał niestety zaginął, ale kopia jest przechowywana w Muzeum Miasta Gdańska). Jednakże faktyczny początek zainteresowania tym surowcem to czasy późnego neolitu. Z naszych terenów dla kultury złockiej warto wymienić między innymi stanowiska Sandomierz Mały Rynek Złota nad Wawrem i właśnie Święcica. W przypadku kultury pucharów dzwonowatych na naszych terenach rejestrujemy bursztynowe znaleziska na cmentarzyskach w Sandomierzu st. 78 oraz Sadowia koło Opatowa. Bursztyn pojawiał się więc w tym czasie na obszarach Wyżyny Sandomierskiej. Warto wskazać, że mógł on pochodzić między innymi z Niedźwiedziówki (wieś na żuławach), gdzie odkryto pracownie bursztyniarskie kultury zucewskiej, które działały na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e.

Bursztyn z tej pracowni dochodził na te tereny, a także na obszary Wysp Brytyjskich. Surowiec ten, jednak w tym czasie nie docierał dalej na południe. Ludność zamieszkująca te tereny była w zasadzie ostatecznym odbiorcą. Potrzeba było kilkuset lat, aby bursztyn zaczął pojawiać się na stanowiskach kultury mykeńskiej w dzisiejszej Grecji. Wtedy ludność spod dzisiejszego Sandomierza przekształciła się z odbiorców w pośredników w tym dalekosiężnym handlu. Prezentowa tu niewielka bursztynowa ozdoba dokumentuje, więc dla nas bardzo ciekawy moment w historii. Społeczności późno neolityczne zaczęły się interesować tym surowcem, powstawały pracownie, ale ta infrastruktura zaczęła procentować dopiero w początkach epoki brązu. Najpierw społeczność z południa musiała się z bursztynem zapoznać, potrzeba było setek lat kontaktów i przemian kulturowych, aby pojawił się on w Grecji. To pokazuje, jak powoli upowszechniały się w tamtych czasach, różnego rodzaju nowinki na linii północ-południe. Ta tarczka i podobne do niej znaleziska są, więc pierwszymi krokami prowadzącym do powstania szlaku bursztynowego. To zainteresowanie ludności kultur amfor kulistych i złockiej zapoczątkowały ten fenomen, czyniąc z bursztynu jeden z głównych towarów eksportowanych w pradziejach z ziem dzisiejszej Polski. 

Bajka M., Sieradzka E. The Złota Culture grave from Święcica, site 30, Sandomierz district, Sprawozdania Archeologiczne t.71, 2019, s. 243-271.

Bajka M., Florek M., Kozak-Zychman W., Makowiecki D., Szmyt M., Trzaska A. Grób ludności kultury złockiej z Sandomierza, stan. 1 (Mały Rynek), woj. świętokrzyskie, Fontes Archaeologici Posnanienses t.54, 2018, s. 137-172.

Czebreszuk J. Amber on the Thrashold of a World Career [w:] (red. Curt W. Beck, Ilze B. Loze, Joan M. Todd) Amber in Archaeology Proceedings of the fourth international conference on amber in archeologdy, Talsi 2001, Ryga 2003, s.164-179.   

Czebreszuk J. Przyczynek do badań nad genezą bursztynu w kulturze mykeńskiej, Prace Muzeum Ziemi nr 50, 2012, s. 83-84.

Krzak Z. The Złota culture, 1976, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.

Pasterkiewicz W. Wyniki badań archeologicznych na cmentarzysku z późnego neolitu w Sadowiu koło Opatowa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego t. 38 , 2017, s. 281-290.

Pasterkiewicz W. Sepulchral complexes of human burials and animal deposits, site 23, Sadowie, Opatów Distrct. Study of selected examples. Baltic-Pontic Studies, t. 25, 2021, s. 79–116.

Wilk S. 2013. A Złota culture cemetery at Książnice Site 2, Świętokrzyskie Province. Sprawozdania Archeologiczne t. 65, s. 311-362.

Notę opracował

Wojciech Rajpold