Nr inw.: MS-1502/a/

Chronologia: HaD3/LtB1 IV wiek p.n.e.

Przynależność kulturowa: kultura pomorska

Wymiary: Średnica wylewu 13,8 cm, dna 9,2 cm, wysokość 15 cm

Wykonanie: ręczne lepienie i wypał w atmosferze z dostępem tlenu.

Surowiec: glina z drobno i średnio ziarnistą domieszką kamienną

W 1988 roku na wschodnim skraju wsi Kornacice przy drodze z Lipowej do Bogusławic został wyorany jeden grób tzw. kultury pomorskiej. Przypadkowi odkrywcy dokonali niestety zniszczenia tego grobu. W 6 lat później do Konserwatora Zabytków Archeologicznych w Tarnobrzegu wpłynęła informacja o odkryciu 2 kolejnych grobów. Weryfikacja tego zgłoszenia przez Pana Profesora Marka Florka wskazała na zniszczenie górnych partii 2 grobów kultury pomorskiej i potrzebę podjęcia szybkich prac ratowniczych. W przeciągu zaledwie dwóch dni zabezpieczono wspomniane 2 groby oraz odkryto kolejne 3.

To z tych szybkich wykopalisk pochodzi dzisiejszy „bohater”. Jest to niewielki dzbanek, który odkryto w grobie nr 1. Jego powierzchnie są czarne bardzo dobrze wygładzone. Na brzuścu znajduje się ornament w postaci trójkątów wykonanych potrójną linią rytą. Na dnie znalazł się nacinany ornament imitujący odciski sznura. Podobny pojawił się także w miejscu przejścia szyjki w brzusiec. Oprócz dzbanka w grobie pojawiły się jeszcze waza, niewielka miseczka, klosz, drobne ułamki brązowego drutu, żelazne - zapinka, szczypczyki i igła. Był to więc bardzo bogaty grób.

Sama kultura pomorska na wyżynie sandomierskiej jest niezwykle fascynująca. Ludność tej kultury dotarła na te tereny około V/IV i zamieszkiwała je przynajmniej do początków III wieku p.n.e. Była to bardzo mobilna społeczność, dla której charakterystyczne były niewielkie ciałopalne cmentarzyska w których popielnice przykrywano ogromnymi kloszami, a groby otaczano obstawą kamienną. Co interesujące na tych terenach mamy poświadczone prężne osadnictwo tej kultury. Jednak już po drugiej stronie Wisły notujemy jedynie pojedyncze cmentarzyska. Fakt ten jest niezwykle interesujący ponieważ jak wskazują między innymi wykopaliska w Błoniu kultura pomorska wywierała ogromny wpływ na zamieszkującą te tereny ludność posługującą się tzw. tarnobrzeską kulturą łużycką która pod wpływem tych oddziaływań zaczęła przyjmować ten nowy model kulturowy. Z jakiś przyczyn model ten po drugiej stronie Wisły nie znalazł naśladowców, gdzie ludność tarnobrzeskiej kultury łużyckiej wciąż posługiwała się swoim modelem kulturowym (między innymi wielkie cmentarzyska ciałopalne).

Wracając jednak do grobu nr 1 z Kornacic, należy przedstawić jego formę. Na dnie znalazł się bruk kamienny, na którym ułożono popielnice nr 1. W jej otwór wstawiono popielnice nr 2 (to właśnie omawiany dziś dzbanek), na dzbanek ułożono misę i całość przykryto ogromnym kloszem, obłożonym kamieniami. Jest to dosyć typowy rodzaj grobu dla tej kultury. Jednak obecność dwóch popielnic ułożonych jedna na drugiej już stanowi rzadkość. Co także ciekawe omawianemu dzbankowi zostało utrącone ucho. Doszło do tego prawdopodobnie kiedy przykrywano go misą. Sugeruje to, że pierwotnie nie powstał z myślą o przeznaczeniu jako popielnica. W innym przypadku już na etapie lepienia zdecydowano by się na inną formę albo nie dolepiałoby ucha, które przy przykrywaniu musiałoby zostać ułamane. Może to sugerować pośpiech i improwizacje przy tym konkretnym grobie. Najprawdopodobniej można tu mówić o grobie podwójnym ze szczątkami osoby dorosłej w większym naczyniu i dziecka w mniejszym dzbanku. Niestety jednak nie dysponujemy analizami antropologicznymi, teza ta wymaga więc sprawdzenia. Gdyby okazała się prawdą pozostawałyby pytania o przyczyny dla których dla dziecka zdecydowano się na improwizacje. Wiemy, że w przypadku tarnobrzeskiej kultury łużyckie w przypadku dziecięcych grobów często decydowano się na wykorzystywanie naczyń które rzadko służyły jako popielnice co również sugerowało pewną dowolność w tym temacie. Przyczyn takiego stanu rzeczy mogło być wiele. Między innymi zgon jeszcze przed momentem inicjacji, która dawała prawo do popielnicy typowej dla danej społeczności. Inną możliwością była nagła śmierć być może na etapie budowania tego grobu, która wymusiła szybkie dołożenie tych szczątków bez zważania na popielnice.

W grę mogły wchodzić także sploty tych dwóch czynników. Jak było naprawdę prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy, sytuacje komplikuje fakt braku analiz antropologa. Faktem jest jednak, że prezentowany dziś dzbanek stanowi dowód na to, że społeczność kultury pomorskiej dopuszczała pewne improwizowane zachowania w czymś tak istotnym jak obrządek pogrzebowy.

1. Rekonstrukcja wyglądu grobu nr 1 z cmentarzyska w Kornacicach (za M. Florek 1995, tabl. I)

Bibliografia:

Czopek S. Południowo-wschodnia strefa kultury pomorskiej, Rzeszów 1992

Czopek S. Bemerkungen zur pommerschen kultur in südostpolen, Sprawozdania Archeologiczne t. 65, s.225-251, 2013

Florek M. Badania ratownicze na cmentarzysku kultury pomorskiej w Kornacicach stan. 1, gm. Opatów, woj. tarnobrzeskie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego t. XVI, s. 128-141, 1995

Malinowski T. Obrządek Pogrzebowy ludności kultury pomorskiej Wrocław 1969

Marciniak J. Z badań nad łużycko-pomorsko-kloszowym kompleksem kulturowym na Kielecczyźnie, Rocznik Świętokrzyski t.3, s. 119-140, 1972

Mycielska R., Woźniak Z. Cmentarzysko wielokulturowe w Błoniu, część 1, Materiały Archeologiczne t.24, s.5-326

Mycielska R., Woźniak Z. Cmentarzysko wielokulturowe w Błoniu, część 2, Materiały Archeologiczne t.25, s.5-77

Rajpold W. Przemiany Osadnicze nad dolnym odcinkiem górnej Wisły w epoce brąu i wczesnej epoce żelaza Rzeszów 2014

Rajpold W. Wyznaczniki wieku i płci w grobach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w świetle analiz statystycznych Rzeszów 2019

Notę opracował

Wojciech Rajpold