Nr inw.: MS-1460/a/

Chronologia:  1600-1500 BC

Przynależność kulturowa: kultura trzciniecka

Wymiary: Kubeczek- wylew 6,9 cm, brzusiec 8,2 cm, dno 4,8 cm, wysokość 8,2 cm; Niewielka waza: wylew 11,7 cm, brzusiec 10,3 cm, dno 5,8 cm, wysokość 7,3 cm

Wykonanie: ręczne lepienie i wypał w atmosferze z dostępem tlenu.

Surowiec: glina z drobnoziarnistą domieszką kamienną

Tym razem jako obiekt tygodnia wskazano nie jeden artefakt ale dwa niewielkie naczynka pochodzące z grobu kultury trzcinieckiej z cmentarzyska Sandomierz stan. 78. Grób ten został odkryty przez Józefa Ścibora w roku 1984, w trakcie prowadzonych przez niego nadzorów związanych z budową instalacji, wodociągowej, gazowej i elektrycznej pod osiedle budowane od strony zachodniej szpitala rejonowego. W ich wyniku oprócz omawianego udało się także rozpoznać cały kompleks innych obiektów funeralnych datowanych od neolitu aż po epokę brązu.

Prezentowany grób zawierał w sobie szczątki dwóch osób. Pierwszy szkielet znajdujący się północno-wschodniej części jamy grobowej był mocno zdekompletowany i częściowo zniszczony przez łyżkę koparki. Drugi leżący w centralnej i wschodniej części był ułożony na wznak z rękami nałożonymi na piersi. Przy pozostałościach pierwszego szkieletu odkryto dwa naczyńka.

Pierwsza forma to niewielka wazka o płaskim dnie, zaokrąglonym brzuścu zdobionym głębokimi kanelurami, szyjką lekko esowatą z dookolnymi złobkami i pobrubionym ukośnie ściętym wylewem. Jest to naczynie typowe dla kultury trzcinieckiej zwłaszcza w jej klasycznej fazie rozwoju i zwykle pojawia się w kontekstach grobowych. Najbliższe analogia pochodzą między innymi z grobów C2 i 108 z cmentarzyska Kraków Nowa Huta. Zbliżone formą są także wazy na stópkach znane między innymi z Trześni, Piaseczna, Miernowa, Grodziska Dolnego. Jest to forma nawiązująca do tzw. Zespołów A1 (wyróżnionych dla terenów niecki nidziańskiej) które reprezentują stylistykę kultury trzcinieckiej datowaną na brąz B2 (okres 1600-1500 BC).

Drugie naczynko to niewielki butelkowaty kubeczek o prostym wylewie i niewielkim uszku. Ponieważ zostało wyklejone z szeregu drobnych fragmentów, jest bardzo delikatne. Bardzo trudno wskazać wierne analogie dla tej formy. Kubki pojawiały się w grobach kultury trzcinieckiej stosunkowo rzadko, dodatkowo brak ornamentyki nie upoważnia do daleko idących wniosków. Niemniej z racji obecności wyżej omówionej wazki można i to naczynie odnosić do brązu B2. 

Jest to przykład jak ważny w archeologii jest kontekst odkrycia i że tak naprawdę każdy zabytek jest istotny i jest ze sobą powiązany. Gdyby w tym grobie nie pojawiły się naczynia w zasadzie jedynie przy użyciu datowania C14 można by określić jego chronologię. Gdyby został odnaleziony jedynie kubeczek wydatowanie tego grobu wciąż byłoby trudne możnaby w zasadzie jedynie wskazywać na kulturę trzciniecką. Obecność dodatkowego drugiego naczynka będącego dobrym markerem chronologicznym dało możliwości szerszej interpretacji.

Omówiony grób jak wspomniano należy do kultury trzcinieckiej, która zajmowała obszary Wyżyny Sandomierskiej w środkowym okresie epoki brązu od 1600-1400-1300BC. To co było dla tej kultury szczególnie wyjątkowe to ogromne zróżnicowanie w obrządku pogrzebowym. Na Wyżynie Sandomierskiej możemy wskazać między innymi groby pod kurhanowe (Dacharzów), ciałopalne w postaci chaty zmarłych (Dwikozy) i płaskie groby szkieletowe jak ten tutaj omówiony. Ponieważ mamy relatywnie niewiele grobów tej kultury niektórzy badacze sugerują nawet, że mógł istnieć obrządek pogrzebowy niepozostawiający w ogóle śladów archeologicznych np. poprzez wrzucanie ciał do rzek lub jezior. Jest to sytuacja bardzo niezwykła gdyż sugeruje zróżnicowany system wierzeń, który zwykle manifestuje się właśnie w obrządku pogrzebowym. Sugeruje to, że ludność tej kultury nie była monolitem i chociaż łączyła je kultura materialna (przejawiająca się w ceramice i przedmiotach metalowych) to już kwestie religijne mogły je różnicować. Być może nie bez znaczenia jest fakt, że ludność kultury trzcinieckiej przybyła na te tereny z zewnątrz wchodząc w środowisko zajmowane ludność tzw. kultury mierzanowickiej, z którą przez długi czas egzystowała.    

Bibliografia:

Czopek S. Materiały z wielokulturowego stanowiska „Krowia Góra” w Piasecznie woj. Tarnobrzeg, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, s. 27-54, t. XV, 1994

Czopek S. Grodzisko Dolne, stanowisko 22- wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem część I od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza, Rzeszów 2007

Górski J. Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej, Kraków 2007

Piotrowska P. Obrzędowość Funeralna ludności kultury trzcinieckiej na ziemiach polskich, [w:] S. Czzopek (red.) Hic Mortui Vivunt, s. 85-148, 2012

Ścibior J., Ścibior J.M. Sandomierz 78- wielokulturowe stanowisko z przełomu neolitu i epoki brązu. Badania ratownicze w 1984 roku, Sprawozdania Archeologiczne t. XLII, s.157-201, 1990.

Notę opracował

Wojciech Rajpold