Forma: Kolczyki wykonane z okrągłego drutu. Jeden koniec ścięty na płasko drugi esowato zawinięty w uszko.

Chronologia: XI w

nr inw.: MS/561/a

Wymiary: średnica zwoju 21 i 23 mm, grubość drutu 4 mm średnica esowatego zakończenia 5mm

Surowiec: Srebro

Tym razem prezentujemy nie jeden a dwa zabytki, ale stanowiące komplet. Są to srebrne kabłączki skroniowe ze wzgórza świętojakubskiego, odkryte przez Józefa Żurawskiego w trakcie badań wykopaliskowych na tamtejszym cmentarzu w latach 1928-1929.

Zabytki te stanowiły ozdobę głowy zwykle umieszczaną w okolicy skroni. Ten rodzaj ozdób rejestrujemy na wszystkich kategoriach stanowisk wczesnośredniowiecznych i to w masowych ilościach. Dość zauważyć, że z cmentarzyska w Dziekanowicach (w Wielkopolsce) na 246 grobów z ozdobami aż 199 zawierało kabłączki skroniowe. A to tylko jedno stanowisko. Z najbliższych (Sandomierskich) analogii warto wymienić podobne, chociaż posrebrzane kabłączki odkryte podczas wykonywania wkopu kanalizacyjnego przy ulicy Opatowskiej 8. Analogiczne, ale brązowe odkryto także w 2010 roku podczas prac wykopaliskowych na ulicy Staromiejskiej przy przecięciu z wąwozem Świętej Jadwigi.

Ich masowe występowanie pozwoliła na opracowanie dwóch bardzo dobrych typologii, które stanowią nieocenione źródło przy analizach chronologicznych: Musianowicz (wg. niej typ III) i Kóčki-Krenz (wg. niej typ B). Obydwie badaczki są zgodne, że tego typu formy były rozpowszechnione w XI i XII wieku po całej Europie. 

Zabytek ten jest jednak dla nas interesujący nie tylko ze względów chronologicznych. W kulturowym aspekcie ilustruje zjawisko związane z modą opisane przez Morrisa Desmonda w Ludzkim ZOO. Omawiana para kabłączków została wykonana ze srebra, czyli cennego kruszcu. Równolegle masowo powstawały wyglądające podobnie „podróbki”. Te masowe tańsze zamiennik musiały powstawać ponieważ przedmiot ten był modny i ludzie chcieli go mieć, ale większość nie mogła sobie pozwolić na formy wykonane z najdroższych surowców. W tym momencie to nie artefakt stawał się wyznacznikiem prestiżu, a surowiec, z jakiego został wykonany. Oczywistym jest, że na srebrne kolczyki mogli sobie pozwolić ludzie lepiej usytuowani. Współczesną analogią mogłyby być markowe buty i ich podróbki z bazaru. Jedne i drugie są podobne, ale marka i idąca za nią jakość sprawia, że to oryginał jest pożądany. Chęć posiadania oryginału jest na tyle mocna, że wymusza produkcję tańszych i gorszych jakościowo zamienników. Trzeba tu zauważyć, że surowiec z którego wykonano prezentowaną ozdobę, jest cenny, ale znamy takie wykonane ze złota. Pozostając przy współczesnej analogii z butami nasze kabłączki nie były Dolce i Gabbana, ale nie były też tanią podróbką z bazaru. Można je określić jako solidną średnią półkę cenową.

Warto jeszcze zasygnalizować kontekst w jakim się znalazły. Zostały odkryte w grobie co sugeruje, że rodzina zmarłego zdecydowała się na ostatnią drogę dać mu nie tani zamiennik ale droższy. Tym samym pokazali na ile zależało im na tym człowieku zwłaszcza, że składając je do grobu godzili się z ich bezpowrotną utratą.

Bibliografia:

Bajka M., Florek M. Nowe dane do badań nad cmentarzami wczesnośredniowiecznego Sandomierza, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego ośrodka Archeologicznego XXXII, 2011, str. 169-182

Desmond M. Ludzkie Zoo 2005

Florek M. Kolejne groby z okresu neolitu i wczesnego średniowiecza na Małym Rynku w Sandomierzu, Zeszyty Sandomierskie, nr 24, s. 48.

Kóčka-Krenz H. 1972 Esowate kabłączki skroniowe z terenów Polski północno-zachodniej, Fontes Archeologici Posnanienses, t. 22, s. 97–143.

Musianowicz K. 1949 Kabłączki skroniowe – próba typologii i chronologii, Światowid, t. 20, s. 115–232.

Tabaczyński S., Buko A. Sandomierz Starożytność Wczesne Średniowiecze 1981

Wrzesiński J. (red) Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach 2019

Notę opracował:

Wojciech Rajpold