Ćmielów-Gawroniec st.1

kultura pucharów lejkowatych

Wymiary: dł.: 90 mm; szer. max.: 52; wys. ostrza: 63 mm; średn. otworu: ok. 20 mm  

Nr inw.: MS-414/a

Materiał: kamień

Przyostrzowa część przełamanego na wysokości otworu bardzo starannie wygładzonego topora z guzikowatym obuchem. Ostrze wachlarzowate. Wywiercony otwór o przekroju stożkowym, wykonany przy pomocy pustego, prawdopodobnie kościanego, wiertła.

Materiałem, który posłużył do jego produkcji był najprawdopodobniej eratyk, czyli narzutowy fragment skały krystalicznej przetransportowany ze Skandynawii przez lądolód podczas jednego ze zlodowaceń.

Topory z guzikowatym obuchem znane są z wielu stanowisk z obszaru Małopolski, przede wszystkim ze stanowisk grobowych. Z osad rzadkie i zwykle zachowane fragmentarycznie. Również z terenu osady w Gawrońcu opisanych zostało kilka innych częściowo zachowanych tego typu przedmiotów, niestety należą one do znalezisk luźnych. Uważa się, że topory te nie były narzędziami codziennego użytku, lecz należały do kategorii przedmiotów prestiżowych. Czasami określane jako „czekany bojowe”, być może używane były jako broń, atrybuty władzy lub sakralne parafernalia.

Ścisłe analogie do topora (a ściślej – do jego zachowanej części) znajdujemy wśród znalezisk z Grójca st. 6 czy też z Bolęcina. Pozwala nam to odtworzyć prawdopodobny oryginalny wygląd narzędzia. Kształt guzikowatego obucha nawiązuje ponadto do innego fragmentu topora tego samego typu (tym razem jego części obuchowej) znalezionego na powierzchni stanowiska Ćmielów-Gawroniec, również znajdującego się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sandomierzu (nr inw. MS-185/a).

Topór został przekazany do zbiorów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przez swego znalazcę, Zdzisława Lenartowicza. Lenartowicz był malarzem, członkiem PTK i miłośnikiem archeologii. W latach dwudziestych XX w. jako pierwszy prowadził on prace wykopaliskowe w obrębie osady neolitycznej kultury pucharów lejkowatych w Ćmielowie-Gawrońcu.

Bibliografia:

Balcer B.: Kamieniarstwo w kulturze pucharów lejkowatych w świetle materiałów z osady na stanowisku Gawroniec w Ćmielowie, pow. Ostrowiec Świętokrzyski, Archeologia Polski T. 51, Z. 1-2, 2006

Gumiński W.: Gródek Nadbużny - osada Kultury pucharów lejkowatych. Wrocław, 1989

Ryszewska K.: Historia badań archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX wieku, Kielce, 2013

Michalak-Ścibor J.M: Kolekcja kamiennych toporów i krzemiennych siekier w zbiorach Muzeum Regionalnego w Łęcznej, Archeologia Polski Środkowowschodniej T. V, 2000

Notę opracował

Piotr Werens