Neolit / kultura malicka

Wymiary: 25 x 7 x 2 mm

Nr inw.: MS-1465/a

 Jednym z rodzajów naturalnie występującego szkła (szkliwa) jest obsydian. To kwaśna skała wulkaniczna, która dzięki znacznej twardości (5,5 w skali Mohsa) oraz dobrej łupliwości była wykorzystywana w pradziejach do wyrobu broni i narzędzi, pozwalając w łatwy sposób uzyskiwać odłupki z ostrą krawędzią tnącą. Narzędzia takie uważane są za ostrzejsze od współczesnych skalpeli chirurgicznych. Obsydian powstawał w wyniku szybkiego stygnięcia magmy z wyłączeniem procesu krystalizacji. Przeważnie czarny lub czarno – szary, może też występować w odmianach: zielonkawej, błękitnej, różowej lub przezroczystej. W Europie był używany już od czasów paleolitu, pierwotnie pozyskiwany jedynie w miejscach naturalnych wychodni. Później był również eksploatowany i  transportowany na znaczne odległości. W świecie antycznym wzmiankowany jest przez Herodota jako „kamień etiopski” używany w trakcie procesu mumifikacji. Właściwości obsydianu cenione były równie wysoko w regionie Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu jak i na terenie Nowego Świata. Ludność Ameryki Środkowej i Południowej używała go do celów ofiarnych (narzędzia do rytualnych samookaleczeń i ofiar z krwi), higienicznych i medycznych (narzędzia chirurgiczne).

Najbliższe współczesnych ziem polskich złoża tej skały znajdują się w regionie tokajskim przy granicy słowacko-węgierskiej, a ich wiek jest określony na 11 milionów lat. Sporadycznie w późnym paleolicie, później coraz częściej trafiał na północ od łuku Karpat i Sudetów. W okresie neolitu ziemia sandomierska była jednym z niewielu miejsc na terenie obecnej Polski, gdzie prawdopodobnie w wyniku silnych oddziaływań naddunajskiej tradycji kulturowej, obok znacznie popularniejszych przedmiotów z krzemienia, wykorzystywano również narzędzia obsydianowe. Potwierdzają to znaleziska m.in. z Sandomierza, Złotej, Samborca, Trzebiesławic czy Tomin. Materiał trafiał tutaj przeważnie w postaci bryłek – konkrecji, ale znane są też importy trójkątnych grocików. Poza niewątpliwą funkcją praktyczną, przedmioty z obsydianu mogły mieć charakter symboliczno – prestiżowy, świadczący o wysokiej pozycji społecznej posiadacza.

Prezentowany egzemplarz pochodzi ze zbioru pozyskanego podczas badań stanowiska Ćmielów-Wióry, na który składa się ponad 100 zabytków z obsydianu.

Bibliografia:

Maślankiewicz K.: Kamienie szlachetne, str. 225-226, Warszawa, 1982

Michalak-Ścibior, J.: Nowe źródła do znajomości klasycznej fazy kultury malickiej z Wyżyny Sandomierskiej (stanowisko 2 w Ćmielowie), Sprawozdania Archeologiczne, t. 46, str. 31-81, 1994

Přichystal A.: Kamenné suroviny v pravěku východní části střední Evropy, str. 140-144, Brno, 2009

Szeliga M.: Znaczenie obsydianu karpackiego w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności rolniczych na ziemiach polskich, Surowce naturalne w Karpatach oraz ich wykorzystanie w pradziejach i wczesnym średniowieczu, str. 287-322, Krosno, 2009