Nr inw.: MZS/AW/1731-1733
Chronologia: Bardzo szeroka od fazy B2 okresu wpływów rzymskich (2 połowa I wieku n.e. oraz pierwsza połowa II wieku) aż po fazę C2-3 (od drugiej połowy III do IV wieku).
Przynależność kulturowa: kultura przeworska
Wymiary: długość: 1- 5,9; 2- 5,2; 3- 2,2 cm
Wykonanie: ciągnięcie drutu, tordowanie i sklepanie
Surowiec: brąz

Tym razem w ramach obiektu tygodnia prezentujemy zestaw 3 niewielkich łyżeczek kosmetycznych, które zostały odkryte w Opatowie we wrześniu 2021 r., w trakcie poszukiwań prowadzonych z użyciem wykrywacza metali przez członków Stowarzyszenia „Wspólne Dziedzictwo”. Najdłuższa i najlepiej zachowana jest wykonana z okrągłego drutu tordowanego po środku. Na jednym końcu zachował się otworek, który służył do podwieszania na drugim mamy stosunkowo niewielką i płytką miseczkę. Druga pod względem długości forma została sklepana jeden koniec jest tutaj mocno rozszerzony to na nim widoczne jest niewielkie wcięcie stanowiące pozostałość po otworku do podwieszania. Część z miseczką jest zwężona. Ostatnia najmniejsza jest zachowana jedynie w połowie, drut jest tu tylko lekko spłaszczony, a miseczka niewielka i raczej płytka. Prawdopodobnie wszystkie 3 przedmioty były zawieszone na rzemieniu lub miedzianym przyborniku.

W kulturze przeworskiej znamy całe zestawy różnego rodzaju przedmiotów mających przeznaczenie higieniczne są to grzebienie, nożyce, zestawy do tatuowania i pęsety. Szczególnie interesujące dla nas są te ostatnie, ponieważ często współwystępują one z podobnymi do tych prezentowanych tutaj łyżeczek (często intepretowanych, jako służących do czyszczenia uszu), zwykle wraz z nimi wiszą na zawieszkach. Co też interesujące te przedmioty o przeznaczeniu higieniczno-toaletowym często są znajdowane w grobach mężczyzn. To pokazuje dbałość tamtych ludzi o swój wygląd. Nie dotyczyło to jedynie elit, tego rodzaju przedmioty odnajdujemy także w grobach, które można określać jako średnio zamożne. Ciekawy jest także fakt, że to właśnie w grobach mężczyzn są one rejestrowane częściej niż w pochówkach kobiet. Tu warto zacytować Tacyta, który w 43 rozdziale Germanii pisał o Hariach (jednym z plemion ze związku lugijskiego, który miał zajmować tereny dzisiejszej polski) Dalej Hariowie, straszniejsi niż to wynika z ich sił, którymi przewyższają wymienione wyżej ludy; dają oni upust wrodzonej dzikości, wspomagając je pewnymi zabiegami i dogodnym czasem. Czernią tarcze, malują ciała, do bitwy wybierają ciemne noce i samym widokiem tak złowróżbnego wojska sieją postrach pośród wrogów, z których żaden nie wytrzymuje nieznanego i zgoła piekielnego widoku. We wszystkich, bowiem bitwach pierwsze ulegają oczy. Ta informacja mówi o malowaniu ciał to także informuje nas o dbałości o swój wygląd ponadto także i w takich działaniach tego rodzaju przedmioty mogły znajdować zastosowanie.

Jak się przyjmuje tego rodzaju łyżeczki stanowią importy z terenów cesarskich. Można tutaj wskazać na katalog zabytków higienicznych i medycznych muzeum archeologicznego w Istrii, w którym wymienia się kilka wariantów łyżeczek, które służyły jako szpatułki do uszu, do celów medycznych (przy operacjach zaćmy) oraz jako przybory kosmetyczne. Wymienia się tam warsztaty w Panonii oraz Noricum, jako produkujące tego rodzaju zabytki. Łyżeczki higieniczne są także wymieniane przez Sare Falk wśród przyborów wykorzystywanych przez rzymskie kobiety do make-upu. Warto także wskazać niedawno oddany do użytku portal prowadzony przez British Muzeum i Muzeum Waliskie, na którym prezentowane są zabytki rejestrowane przez znalazców na terenie Wielkiej Brytanii. Pojawiają się tam pojedyncze okazy łyżeczek kosmetycznych odkrywanych przez tamtejszych detektorystów, niestety często pozbawione kontekstu. Wreszcie, co istotne istniały całe zestawy podróżne, o których wspomina między innymi Nadezhda Kirowa, które wyglądały jak współczesne scyzoryki.

W zasadzie można powiedzieć, że te przedmioty, pojawiały się, na terenach całego cesarstwa i jak widzimy po prezentowanych tutaj okazach przenikały też za limes.

Obecnie te trzy łyżeczki można oglądać na naszej wystawie pt. Okruchy Antyku Importy Rzymskie na Ziemiach Polskich.

Opracował: dr Wojciech Rajpold

Bibliografia:

Cybulska M. Przybory higieniczne używane na ziemiach polskich w pradziejach, Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, t.73, s.13-18, 2010.
Kirowa N. A Travelling Cosmetic Set from the Roman Period, Archaeologia Bulgarica XIV, 3, s. 53-58, 2010.
Falk S. The made-up woman Women’s daily use of makeup in Rome, 2022
Nadolska-Horbacz K. O przyborach toaletowych w okresie rzymskim na Pomorzu wschodnim, Acta Universitatis Lodziensis Folia Archaelogica 3, s. 3- 1983.
Cornelius tacitus. Germania - (Publiusz Korneliusz Tacyt. Germania). Przekład Tomasz Płóciennik, Wstęp i komentarz Jerzy Kolendo, Fontes historiae Antiquae: Zeszyty Źródłowe Zakładu historii Społeczeństw Antycznych t. X, Poznań, 2008
Starac A. Medical instruments and toiletry and cosmetic utensilis from the roman period, Collection of the Archaeological Museum od Istria Diadora: glasilo Arheološkog muzeja u Zadru, Vol. 36 No. 36 2022

Portale internetowe:

https://finds.org.uk/database/artefacts/record/id/136934
https://finds.org.uk/database/artefacts/record/id/568414
https://finds.org.uk/database/artefacts/record/id/734104