Pieter Paul Arnoldt
Niemcy Augsburg
Talerz dekoracyjny datowanie: około 1700 r.
Technika: srebro, z repusowaną dekoracją
Wymiary: średnica 30 cm
Muzeum Zamkowe w Sandomierzu
Nr inw.: MS-1644/s
Patera została zakupiona w Antykwariacie AB w Krakowie w 1994 r.
Talerz dekoracyjny, okrągły wykonany ze srebra z repusowaną dekoracją, znajdujący się w zbiorach Muzeum Zamkowego w Sandomierzu, jest jednym z najstarszych obiektów prezentowanych na wystawie: „Dawna kuchnia królewska - zbiory artystyczne. Rzemiosło - malarstwo (XVII - XX w.)”.
Na szczególną uwagę zasługuje jego dekoracja, poczynając od kołnierza, o faliście uformowanym brzegu. Został on pokryty ornamentem w formie groteski, złożonej z gęstej wici suchych liści akantu, zwiniętych w formy wolutowe (motyw suchego liścia akantu pojawił się w sztuce nowożytnej około 1700 r.). Na liściach w różnej pozycji, usadowionych jest sześć plastycznie oddanych ptaszków. Zwierzęta ukazane zostały w sposób indywidualny i sprawiają wrażenie żywych oraz zainteresowanych swoim otoczeniem. Mocno i wyraźnie wyodrębniono, dekoracyjny wręb. Na lustrze patery przedstawiona została scena rodzajowa z młodą kobietą siedzącą na łące pod drzewem. Postać w swobodnej pozie, opiera się o konar drzewa lub skałę. Złotnik doskonale oddał delikatną linię rąk kobiety, która w prawej, uniesionej do góry dłoni trzyma schematycznie zaznaczony bukiet kwiatów. Modelka ubrana jest w długą, drapowaną suknię, z rękawami 3/4 i głębokim dekoltem. Mocno pofałdowana spódnica, podkreśla układ i zarys jej nóg. Kobieta lekko pochyla głowę, zwróconą w stronę stojącego na przeciwko, po lewej stronie psa. Jest to twarz młodej osoby z delikatnymi rysami, okolona puklami kręconych włosów zebranych na karku. Za psem fakturowo potraktowany został konar drzewa, którego gałęzie z drobnymi listkami zwieszają się nad postacią.
Patera sygnowana na awersie, przy brzegu kołnierza: dwukrotnie w owalu "PA"; w kole znak miejski Augsburga – winne grono.
Dekoracja patery wykonana została za pomocą repusowania (trybowania). Jest to ręczne zdobienie wyrobów z blachy poprzez wybijanie na zimno wgłębień, dających po drugiej stronie wypukły wzór. Technika ta pozwala na uzyskanie z płaskiej blachy, naczyń różnego kształtu lub bardzo bogatego i skomplikowanego, półplastycznego reliefu. Do repusowania nadają się jedynie metale kowalne i ciągliwe, jak: złoto, srebro, miedź, żelazo i mosiądz, rzadziej brąz czy cyna. Przed rozpoczęciem pracy należy nanieść rysunek przyszłego reliefu, robi się to rysikiem bezpośrednio na blasze. Umieszczoną na kowadle licem do dołu blachę wgniata się uderzeniami młotka, a przy formach delikatniejszych puncynami, tworząc wgłębienia, a po przeciwnej stronie blachy wypukłą dekorację. Przy skomplikowanych, wieloplanowych reliefach, blachę trzeba wielokrotnie odwracać. Kucie po obu stronach stosuje się, aż do momentu uzyskania odpowiedniej formy opracowywanego przedmiotu lub dekoracji. W niektórych przypadkach, przy bardziej skomplikowanych i głębszych reliefach, poszczególne elementy dekoracji repusuje się na oddzielnych kawałkach blachy i przylutowuje w odpowiednich miejscach naczynia. Repusowanie jest jedną z najtrudniejszych technik złotniczych. Wymaga odpowiedniego dobrania surowca oraz dużego doświadczenia złotnika w obróbce metalu. Potrzebna jest wiedza i wprawa, ponieważ przy repusowaniu nie ma możliwości dokonania retuszów i poprawek.
Technikę repusowania stosowano od starożytności, gdzie doprowadzona została do perfekcji. Przetrwała, aż do XIX w., kiedy w znacznej mierze wyparło ją sztancowanie i wytłaczanie w gotowych formach. Wymagały one krótszego czasu wykonania i mniejszych umiejętności od złotnika. Zanik repusowania wynikał również z pojawienia się w XIX w. maszyn znacznie ułatwiających pracę, które bardzo szybko się przyjęły i rozpowszechniły.
Literatura:
M. Gradowski, Dawne złotnictwo technika i terminologia, Warszawa 1984
M. Gradowski, Repusowanie [w] Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2002, s.349.
Opracowała: Renata Grzebuła
