Chronologia:  VI-IV wiek p.n.e.

Przynależność kulturowa: tarnobrzeska kultura łużycka

Wymiary: wysokość naczynia wynosiła 21 cm, szerokość wylewu 10 cm, brzuśca w najszerszym miejscu 13 cm, dna 8 cm.

Surowiec i wykonanie: lepienie z gliny z domieszką kamienną i ceramiczną (bardzo znaczący jej udział), a następnie wypał w atmosferze utleniającej.

Dzisiejszy obiekt tygodnia to zachowany w dwunastu fragmentach raczej smukły garnek jajowaty zdobiony dołkami palcowymi i otworkami pod krawędzią wylewu, na brzuścu umieszczono ukośne linie ryte. Większość powierzchni jest chropowacona jedynie dno oraz górna partia są wygładzone. Naczynie to pochodzi z obiektu 1 z odkrytego w trakcie badań wykopaliskowych przeprowadzonych przez Jana Gurbę i Marka Florka w roku 1992 na stanowisku osadowym Tarnobrzeg 5. Badania te objęły teren zamku dzikowskiego i obszar pomiędzy zamkiem a placem Bartosza Głowackiego. Ponieważ miały one jedynie sondażowy charakter, przyniosły bardzo niewiele materiałów, niemniej można było stwierdzić w tym miejscu materiały z czasów kultury trzcinieckiej, tarnobrzeskiej kultury łużyckiej oraz kultury przeworskiej. Obiekt 1, w którym znaleziono prezentowane naczynie, bez wątpienia należy łączyć z tarnobrzeską kulturą łużycką. Ludność tej kultury zajmowała tereny międzyrzecza Wisły, Wisłoka i Sanu od epoki brązu, aż po wczesną epokę żelaza (od XIII po IV/III wieku p.n.e.). Były to społeczności rolników tworzących wielkie ciałopalne cmentarzyska użytkowane przez wiele stuleci. Ich osady miały charakter otwarty i najczęściej lokowano je w pobliżu dużych dolin rzecznych. Co także istotne zwłaszcza w ostatniej fazie rozwoju tej kultury notujemy bardzo silne wpływy wschodnie (między innymi scytyjskie, czarnolewskie, bassarabskie), co przy odkryciu grodziska w Chotyńcu rzuca na tę, kwestie zupełnie nowe światło.

Prezentowana forma jest bardzo rozpowszechniona, w młodszej fazie rozwoju tarnobrzeskiej kultury łużyckiej (połowa VI-IV wieku p.n.e.), stanowiąc jeden z jej wyznaczników. Jesteśmy w stanie wskazać szereg analogii między innymi na osadach w Grodzisku Dolnym stan. 22, Kliszowie stan.3, Ostrowach Tuszowskich, Białobrzegach, a także Chotyńcu i Hruszowicach. Warto zanotować, że ornament w postaci dołków palcowych umieszczonych w górnej i środkowej partii naczynia wraz z otworkami pod krawędzią wylewu był charakterystyczne dla materiałów póżnoczarnolewskich i wczesnoscytyjskich. Stąd wspomniane już silne wschodnie wpływy.

Należy także zdać sobie sprawę, że na naczyniu tym oraz jemu podobnych mamy odciski palców ludzi, którzy żyli na tych ziemiach przed 2500 lat. W dołkach palcowych umieszczonych pod krawędzią wylewu dobrze zachowały się ślady opuszków palców oraz paznokci. Badając tego typu odciski, Andrzej Mierzwiński zdołał, wskazać między innymi na fakt, że wytwórczością naczyń kuchennych zajmowały się w kulturze łużyckiej kobiety, które często przyuczały do tego swoje dzieci.

Co też istotne prezentowane naczynie zachowało się jedynie fragmentarycznie. Na wystawie możemy je oglądać po rekonstrukcji i uzupełnieniu braków gipsem. Jest to cecha charakterystyczna dla materiałów osadowych, które zwykle odkrywamy w bardzo rozdrobnionej formie. Dość zanotować, że w obiekcie 1, z którego pochodziło to naczynie, odnaleźliśmy jeszcze ponad 50 fragmentów naczyń (w tym kilka wylewów innych garnków jajowatych). Wynika to ze specyfiki badania osad. Tego typu stanowisk najczęściej nie porzucano w pośpiechu, a to co na nich odnajdujemy to odpadki oraz śmieci pozostałe po codziennym życiu. Prawdopodobnie naczynie to zostało stłuczone i uznano, że niema możliwości jego reperacji, wyrzucając je do jamy śmietniskowej. Jest to więc dokument z życia codziennego mieszkańców tej osady.

Jak widać naczynie to, pomimo swej powszechności daje nam bardzo wiele informacji. Między innymi dokumentuje wschodnie wpływy w tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej, informuje o chronologii i daje wgląd w życie codzienne ludzi użytkujących tę osadę.

Ryc.5 lokalizacja stanowiska Tarnobrzeg 5

Ryć.6 profil poziomy oraz pionowy obiektu 1, w którym odnaleziono prezentowane naczynie

Bibliografia:

Czopek S. Grupa tarnobrzeska nad środkowym Sanem i dolnym Wisłokiem. Rzeszów 1996.

Czopek S. Wielokulturowa osada ze stanowiska nr 3 w Kliszowie, pow. Mielec. „MSROA” t. 24, 2003, s. 55-82.

Czopek S. Osady tarnobrzeskiej kultury łużyckiej- wielkość, struktura, funkcjonowanie. [w:] Libera J., Zakościelna A. (red.), „Przez pradzieje i wczesne średniowiecze. Księga Jubileuszowa na siedemdziesiąte piąte urodziny docenta doktora Jana Gurby”, Lublin, 2004a, s. 221-238.

Czopek S. Grodzisko Dolne, stanowisko 22- wielokulturowe stanowisko nad dolnym Wisłokiem, część I od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza, Rzeszów 2007.

Czopek S. Związki dorzecza Wisły z terenami lasostepu ukraińskiego w epoce brązu wczesnej epoce żelaza [w:] Bakalaraska L. (red.), „Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski”. Warszawa, 2007b, s. 213-225.

Czopek S. Aktualne problemy w badaniach tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, [w:] Tarnobrzeska kultura łużycka-źródła i interpretacje, Czopek S., Trybała-Zawiślak K. (red.), Rzeszów 2009, s. 15-31.

Florek M., Gurba J. Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych przeprowadzonych  w Tarnobrzegu w roku 1992, (Maszynopis w Archiwum PSOZ O/ Tarnobrzeg) 1992.

Florek M.,  Gurba J. Wyniki badań wykopaliskowych w Tarnobrzegu. [w:] Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1992 roku, Lublin, 1993, s.14-21.

Mierzwiński A. Znaki Utrwalone w Glinie. Społeczno-obrzędowe aspekty działań wytwórczych końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Model nadodrzański, Wrocław 2003.

Moskwa K. Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce, Rzeszów, 1976.

Przybyła M. S. Uwagi o chronologi ceramiki grupy tarnobrzeskiej, „MSROA”, t. 16, 2003, s. 27-54.