Nr inw.: Depozyt IHKPAN- ZK/99A/1-2

Chronologia: Okres nowożytny przed II wojną światową

Wymiary: Grubość- 1 cm

Długość 13,3 cm

Szerokość 12,1 cm

Zachowana wysokość 5,5 cm

Wykonanie: Odciskanie w matrycy i wypał w piecu w wysokiej temperaturze (przekraczającej 900 stopni Celsjusza) a następnie polewanie białą polewą cynową?.

Surowiec: masa ceramiczną z drobnoziarnistą domieszką piasku i biała polewa cynowa?

Tym razem omawiamy obiekt wyjątkowo młody jak na standardy archeologii, bo datowany na okres przed II wojną światową. Obiekt ten to niewielki fragment kafla powlekany białą polewą. Został on odkryty w czasie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Andrzeja Buko w roku 1973 na zamku w Sandomierzu. Odkryto go na arze 99A (obszar fosy zamkowej) w warstwie 1-2. Warstwy te tworzył ceglany murek związany z zabudowaniami gospodarczymi więzienia.

Co czyni go na tyle wyjątkowym, aby o nim wspominać, otóż zachował się na nim znak mówiący, że został on wyprodukowany w zakładzie S. Radulskiego. W księdze adresowej królestwa polskiego na rok 1904 znajdujemy informacja, że firma o takiej nazwie faktycznie w początkach XX wieku działała na terenie Sandomierza. Wspomniany S. Radulski to najprawdopodobniej Stefan Radulski wymieniony w Kalendarzu Przemysłu i Handlu Województw: Lubelskiego, Kieleckiego i Kresów Wschodnich na rok, 1925 jako kaflarz z Sandomierza (na str.187). W tym czasie na zamku działało więzienie. Dowiadujemy się, więc gdzie władze więzienne zamówiły przynajmniej część pieców. Niestety nie sposób stwierdzić czy odkryty kafel powstał jeszcze w czasach zaborów czy już po roku 1920. Ale nawarstwienia w których został odkryty wskazywałyby na raczej młodszą chronologię.  

Co także interesujące nazwisko Radulski jest dla Sandomierskiego kaflarstwa niezwykle istotne jeszcze z innego względu. W zakładzie Kazimierza Radulskiego („Wytwórnia Ceramiczna i Budowa Pieców” umiejscowionym na Przedmieściach Zawichojskich dawniej Hanny Sawickiej wcześniej ul. Gołębicka) wytwarzano kafle, naczynia oraz ryngrafy o charakterze religijnym jeszcze w latach 50 ubiegłego wieku. Był on także współpracownikiem słynnego historyka sztuki Karola Estraichera, który wsławił się rewindykacją polskich dzieł sztuki zagrabionych przez Niemców, w tym między innymi ołtarz Wita Stwosza, ukrywany przez pewien czas w Sandomierzu. To właśnie na jego zlecenie Kazimierz Radulski jeszcze przed II wojną światową ustawił w V sali Muzeum Diecezjalnego w Domu Długosza XVII wieczny piec gdański przeniesiony z dawnego klasztoru benedyktynek.

Niestety autorowi niniejszego wpisu nie udało się ustalić, jakie relacje łączyły Stefana Radulskiego z Kazimierzem Radulskim. Być może ktoś z obserwatorów Muzeum Zamkowego w Sandomierzu rzuci nieco światła na tą tajemnice. Możliwe, że mamy tu poświadczoną kontynuacje tradycji rodzinnych. Jest to o tyle prawdopodobne, że zakład, którym kierował Kazimierz Radulski miał swoimi tradycjami sięgać jeszcze do XIX wieku. W takim ujęciu nie jest wykluczone, że Kazimierz uczył się swojego fachu między innymi na więziennych kaflach z zamku w Sandomierzu.

Bibliografia:

Buko A. Wczesnośredniowieczna ceramika sandomierska, Wrocław- Ossolineum 1981

Fijałkowska E., Fijałkowski J. Problem przydatności surowców ilastych rejonu Sandomierza dla ceramiki garncarskiej, Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach t.12, 1982, s.339-367   

Rolbiecki J. (red.) Księga adresowa królestwa polskiego na rok 1904, Warszawa 1903

Stępień U. Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu – Muzeum „Muzealne, [w:] Błażejczyk N. W. (red.), Majewski P. (red.) Muzea kościelne wobec nowych wyzwań Warszawa, 2019, s.227-246

Kalendarz Przemysłu i Handlu Województw: Lubelskiego, Kieleckiego i Kresów Wschodnich na rok 1925

Notę opracował

Wojciech Rajpold