Nr inw.: MS-1488/a/

Chronologia: B2D- około 1300 p.n.e

Przynależność kulturowa: kultura trzciniecka

Wymiary: grubość ok 3mm szerokość około 5mm

Surowiec: Szkło

Przez cały listopad można oglądać w naszym muzeum pierwszą odkrytą na ziemiach polskich grecką amforę z grodziska kultury scytyjskiej w Chotyńcu. Jest to odkrycie przybliżające świat antyczny i zmieniające dotychczasowe mapy kultur archeologicznych. Jednak w zbiorach Muzeum Zamkowego w Sandomierzu znajdował się już pewien obiekt pochodzący z dzisiejszej Grecji i to o kilkaset lat starszy od wspomnianej amfory. 

W trakcie wykopalisk prowadzonych przez Marka Florka, Józefa Ścibiora i Halinę Taras w latach 1994-1995 rozpoznano w miejscowości Dacharzów kompleks kurhanów kultury trzcinieckiej. Kompleks ten datuje się od drugiej połowy XVII aż po schyłek kultury trzcinieckiej czyli przełom XIII/XII wieku p.n.e.  Można było wyróżnić dwa horyzonty związane z użytkowaniem tej nekropolii. Starszy gdzie mamy groby powstałe jeszcze przed usypaniem kopca i młodsze powstałe po jego usypaniu usytuowane na jego obwodzie.

To z tą młodszą fazą łączy się niewielkie, ale jakże interesujące odkrycie małego szklanego paciorka wykonanego z niebieskiej masy szklanej. Najbliższe analogie o podobnej chronologii można wskazać w grobach z Żarników Górnych (tam miały złocistą barwę). Pojawiły się także w skarbach z Żydowa (niebieskie) i Błogocic (niebieskie i zielone). Łączone są one ze znaleziskami z późnej fazy rozwoju kultury trzcinieckiej względnie z wczesną fazą tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Oprócz terenów Małopolski i Sandomierszczyzny szklane paciorki datowane na podobny okres rejestrowano także w kręgu kultur mogiłowych na śląsku oraz w kulturze łużyckiej w Czechach. Tu jeszcze warto zanotować, że stosunkowo najnowsze badania związane z budową autostrady A4 wykazały szereg stanowisk wczesno łużyckich pod Krakowem, na których stwierdzono znaleziska bursztynowych i szklanych ozdób. Datować je więc można „przechodzenia” ludności „trzcinieckiej” do nowego modelu kulturowego, dla którego charakterystyczne były między innymi wielkie płaskie cmentarzyska popielnicowe.

Co szczególnie istotne omawiany zabytek powstał w obrębie kultury mykeńskiej. Była to najstarsza cywilizacja greckojęzyczna. Okres jej rozwoju przypadał na czas od 1700 do przełomu 1300/1200 p.n.e. To z tą kulturą łączy się Achajów którzy mieli oblegać Troje oraz zdobyć Kretę (skąd mieli pozyskać umiejętność budowy pałaców). Na przełomie XIV i XIII wieku zaczęli budować wielkie pałace w okolicy Aten, Teb i oczywiście Myken. Upadek tej kultury wiąże się z najazdami ludów morza na przełomie XIII/XII wieku p.n.e..

Oczywistym jest, że paciorek ten zanim trafił w okolice kurhanu w Dacharzowie musiał pokonać ogromny obszar. Wiemy, że przedmioty same nie wędrują. Niestety jaki był charakter podróży jego posiadacza oraz jak ostatecznie zabytek ten dostał się w to miejsce nie wiemy i prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy. Można jednak stwierdzić, że był on ostatnim odpryskiem po wielkiej cywilizacji mykeńskiej. I tu szczególnie znamiennym jest, że omawiany artefakt można datować na moment dramatycznych zmian jakie zachodziły na półwyspie Peloponeskim. Jednocześnie jest to także moment kiedy następują zmiany w obrębie społeczności „trzcinieckiej” prowadzące do powstania nowej kultury. Można więc w przypadku tego paciorka stwierdzić, że o to coś się kończyło w miejscu skąd przybył i zaczynało tam gdzie się pojawił.

Bibliografia:

Czopek S., Walanus A. Uwagi o chronologii i interpretacji cmentarzyska w Dacharzowie, Przegląd Archeologiczny t.51, 2003, s. 185-190

Florek M., Taras H., Sprawozdanie z badań zespołu grobowego kultury trzcinieckiej na stanowisku 1 w Dacharzowie, gm. Wilczyce, woj. tarnobrzeskie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. 1, 1996, s. 63-68.

Florek M., Taras H., Dacharzów cmentarzysko kultury trzcinieckiej, Lublin 2003

Górski J. Podkrakowska enklawa wczesnej kultury łużyckiej w świetle wyników najnowszych badań terenowych na trasie autostrady A4, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” t. 60/1, s. 41-62

Taras H., Kovalukh N., Skripkin V., Dating of the Grave Complex in Dacharzów, Małopolska, „Geochronometria”, t. 21, 2001, s. 157-162

Ziółkowski A. Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009

Notę opracował

Wojciech Rajpold