Sandomierz, st. 45
2. poł. X – XI/XII w.
nr inw.: MOS/A/1685/1
wymiary: dł. całkowita: 192 mm; dł. trzpienia: 69 mm; szer. ostrza: 17 mm; gr. trzpienia: 5 mm
Nóż żelazny o wygiętym łukowato przy wierzchołku ostrzu. Trzpień do osadzenia rękojeści prosty, w przekroju prostokątny. Na krawędzi i powierzchni ubytki spowodowane korozją wżerową.
W okresie wczesnego średniowiecza noże należały do pospolitego wyposażenia grobowego, jednak ze względu na brak zmienności stylistycznej nie stanowią do dobrych zabytków datujących. Mimo, iż częściej znajdowane w grobach męskich, ich obecność w pochówkach kobiecych i dziecięcych nie należy do rzadkości. Dzięki badaniom zachowanych śladów wiemy, że rękojeści do noży wykonywane były w tym czasie z drewna (np. sosny, dębu), a w dalszej kolejności z poroża i kości zwierząt.
Zabytek znaleziony w grobie odkrytym trakcie badań na kulminacji Wzgórza Staromiejskiego w 2006 roku. Nóż znajdował się po zewnętrznej stronie prawej kości udowej zmarłego. Pierwotnie zapewne znajdował się w zawieszonej na wysokości pasa pochewce. Pochewki takie, do których wykonania stosowano zwykle skórę bydlęcą lub końską, czasami wyposażone bywały dodatkowo w różnego rodzaju okucia mocowane przy pomocy nitów.
Grób był naruszony współczesnymi wykopami i częściowo zniszczony. Ze szkieletu zachowała się tylko część kości nóg, co uniemożliwia uzyskanie bliższych informacji na temat pochowanej w nim osoby. Wg. M. Florka grób prawdopodobnie pierwotnie mógł znajdować się w obrębie rzędowego nieprzykościelnego cmentarza. Oprócz opisywanego noża przy zmarłym znaleziono także fragmenty pięciu żelaznych obręczy-okuć drewnianego wiaderka. Zdaniem badacza, osoby pochowane z tego rodzaju wyposażeniem mogły należeć do lokalnej elity, a być może były przybyszami z terenów Wielkopolski, Mazowsza lub Polski środkowej. Na obce pochodzenie zmarłego może też wskazywać nietypowa dla miejscowej tradycji orientacja pochówku, zlokalizowanego w przybliżeniu na osi północ-południe.
Bibliografia:
Florek M.: Osadnictwo obcoplemienne i obcoetniczne w okolicach Opatowa i Sandomierza we wcześniejszym średniowieczu w świetle źródeł archeologicznych i toponomastycznych, Slavia Antiqua LIX, 2018, str. 281-312
Florek M.: Wczesnośredniowieczny pochówek szkieletowy z Sandomierza, Wiadomości Archeologiczne 58, 2006, str. 410-412
Krzyszowski A.: Noże z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Sowinkach pod Poznaniem – ze studiów nad typologią i technikami kowalskimi, Slavia Antiqua LX, 2019, str. 303-348
Notę opracował
Piotr Werens
