Dylągówka, gm. Hyżne, st. 19

kultura ceramiki sznurowej

nr inw.: MOS/A/1691/13

wymiary: 48 x 36 x 16 mm

materiał: radiolaryt (?)

Zabytek pochodzący z badań niewielkiego kopca na stanowisku 19 w Dylągówce, gm. Hyżne. Kopiec miał nieznaczną wysokość, sięgającą około 1 metra i średnicę około 10 metrów. Badania przeprowadzono w związku z jego postępującym niszczeniem. Ustalono, że pierwotnie wysokość sztucznego pagórka wynosiła między 1,5 a 2 m, natomiast średnica około 5 metrów.

Dzięki odkryciu narzędzi krzemiennych stanowiących typowe wyposażenie grobowe oraz braku szczątków kostnych przyjęto interpretację, iż prawdopodobnie był to kurhan przykrywający symboliczny pochówek członka ludu kultury ceramiki sznurowej (KCSz). Był to często przemieszczający się lud nomadycznych pasterzy zasiedlający nasze ziemie na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Podstawą gospodarki KCSz była hodowla zwierząt, a w związku z półosiadłym trybem życia członkowie tej społeczności nie budowali stałych osad. KCSz znamy przede wszystkim dzięki pochówkom - grobom szkieletowym przykrywanym kurhanami. Wyrobami typowymi dla tego ludu były charakterystyczne topory o łódkowatym kształcie oraz naczynia zdobione odciskiem sznura.

Prezentowany zabytek został znaleziony w sąsiedztwie kopca, w obrębie jamy, z której prawdopodobnie wydobyto ziemię do jego usypania.

Narzędzia w typie rylca pojawiły się okresie górnego paleolitu i były wytwarzane aż do epoki brązu. Nie były związane z określonymi kulturami, chociaż ich procentowy udział w ogólnej ilości wyrobów kamiennych zmieniał się w poszczególnych okresach. Z technologicznego punktu widzenia rylec to narzędzie uformowane za pomocą przynajmniej jednego odbicia rylcowego, czyli odłupanie długiego i wąskiego odpadka o równoległych krawędziach (nazywanego rylczakiem). Jeżeli wierzchołek rylcowy powstał – tak jak w przypadku prezentowanego narzędzia – na przecięciu powierzchni zaretuszowanej i negatywu rylcowego, wtedy rylec taki nazywamy węgłowym. Rylce jako narzędzia pełniły funkcje polegające na wykonywaniu żłobków, służyły do rycia w kości i drewnie, cięcia oraz skrobania.

Jako materiał, z którego prawdopodobnie wykonano rylec, określono radiolaryt. Jest to zbudowana z opalu i chalcedonu skała o budowie krzemionkowej, która powstała ze skorupek promienic. Jedną z jego właściwości jest duża zmienność barwy. Był wykorzystywany do wyrobu narzędzi od środkowego paleolitu do epoki brązu. Wychodnie radiolarytu znajdują się m.in. w polskiej części Pienin, gdzie występuje przede wszystkim w ławicach. Wychodniami nazywamy naturalne odsłonięcia, z których surowiec może być pozyskiwany bez prac górniczych.

Bibliografia:

Bargieł B., Florek M.: Wstępne sprawozdanie z ratowniczych badań w Dylągówce, stan. 19, gm. Hyżne, woj. Podkarpackie, Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000, str. 35-40

Bargieł B., Florek M.: Kopiec kultury ceramiki sznurowej na stanowisku 19 w Dylągówce, gm. Hyżne, pow. Rzeszów, woj. Podkarpackie, Acta Archaeologica Carpathica 37, 2002, str. 45–65

Barton M., Olszewski D., Coinman N.: Beyond the Graver: Reconsidering Burin Function, Journal of Field Archaeology, vol. 23 nr. 1 (1996), str. 111-125

Ginter B., Kozłowski J.K.: Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, Warszawa, 1990

Wawrzczak M.: Zachodniokarpackie surowce kamienne (radiolaryt i andezyt) i ich wykorzystanie w epokach kamienia i brązu, ze szczególnym uwzględnieniem Kotliny Sandomierskiej, Archeologia Kotliny Sandomierskiej, tom 2, Stalowa Wola, 2018, str. 48-103

Notę opracował

Piotr Werens