Nr inwentarzowy: MS-93/e
Fot. Roman Śmiechowski

Wózek powroźniczy to przyrząd używany dawniej do skręcania powrozów[1].

Powroźnictwo było rozpowszechnionym rzemiosłem. Lniane i konopne sznury jak również  liny wykorzystywane były w wielu dziedzinach życia, zwłaszcza na wsiach i w gospodarstwach,  gdzie zazwyczaj wykonywano je na własne potrzeby.

Prezentowany obiekt tygodnia znajduje się w zbiorach Działu Etnograficznego Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, został wykonany z drewna dębowego oraz żelaza około 1900 r. przez dziadka ostatniego właściciela – Stanisława Kaniosa według tradycji rodzimej w Bogorii Skotnickiej, gm. Samborzec, pow. sandomierski. Sprzęt składa się z pięciu części: wózka, korbki, kulki z deską i „ptaka”. Obiekt posiada gruba drewnianą oś o długości 75 cm, grubość 5 cm, z dwoma drewnianymi kółkami wyciętymi z pnia drzewa o średnicy 18 cm. Do osi przymocowane są z jednej strony rama o wymiarach: 44x 91 cm, wzmocniona dwoma rozpórkami. Pod kątem 90 stopni do ramy przymocowany jest do osi drążek , w otwór którego zatknięta jest żelazna korbka. Długość deski 70 cm. Między deską, a rozpórką ramy umocowany jest wygięty kawałek drewna usztywniający deskę. Podobnie umieszczona jest żelazna korbka. Kulki z deską – dwie deski w których wywiercone są po cztery otwory (kształt otworu przypomina kwadrat). W otwory jednej z desek wetknięte są cztery żelazne korbki zakończone hakami , do których w czasie kręcenia powrozów przymocowuje się końce sznurków. Deski te są o wymiarach: 1. Dł. 70 cm, szer.13 cm; 2. Dł. 58 cm, szer. 13 cm. „Ptak” czyli stożkowaty kawałek drewienka z czterema głębokimi wycięciami, „karbami” umocowany jest na patyku pełniącym funkcję rączki. Długość całości to 20 cm, grubość „ptaka” – 7 cm. W karcie ewidencyjnej obiektu czytamy: „Opisany wózek powroźniczy używany był do 1945 r. przez Stanisława Kaniosa, który we wsi zajmował się wyrobem powrozów na potrzeby własne i na sprzedaż[2]”.

Aby „uruchomić” wózek należy ustawić  jego części w odpowiedniej odległości od siebie, zahaczyć sznurki o haczyki, następnie poruszając korbką, obraca się jednocześnie haczykami, które poprzez wprowadzenie w ruch skręcają sznurki w powróz.

Dla tych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o powroźnictwie, powrozach czy wyrobach powroźniczych zob. : powrozy.pl

Opracowała: Kinga Kędziora-Palińska

[1] Powróz to inaczej gruby sznur skręcony z włókna, używany dawniej na wsi np. do prowadzenia bydła. 

[2] Powyższy tekst został przygotowany w oparciu o Kartę katalogu naukowego muzealiów etnograficznych opisywanego obiektu, którą sporządziła 3 sierpnia 1970 r.  Teresa Przała, ówczesny pracownik Muzeum.