Kamień Plebański, gm. Dwikozy

wczesne średniowiecze

Wymiary: dł.: 210 mm; dł. tulei: 100 mm; szer. ostrza u nasady tulei: 125 mm; grubość: 3 mm  

Nr inw.: MS-1184/a

Materiał: żelazo

Radlica, czyli okucie części pracującej radła - najstarszego narzędzia rolniczego używanego w połączeniu z zaprzęgiem zwierzęcym. Przy pomocy mocowanego do grządzieli jarzma można było wprzęgnąć do radła np. woły.

Na podstawie analogii etnograficznych wiemy, że rycie, czy też radlenie wykonywane w odpowiedni sposób mogło służyć nie tylko prostemu spulchnianiu ziemi, ale też jej częściowemu przewracaniu. Radła straciły na znaczeniu po tym, jak od XIII-XIV w. stopniowo upowszechniło się stosowanie soch i pługów.

Radlica MS-1184/a była znaleziskiem luźnym, a do zbiorów muzeum trafiła w 1956 roku. Symetryczne tulejowate radlice były powszechnym typem wczesnośredniowiecznych narzędzi rolniczych. Ich funkcjonalność (i związany z nią brak konieczności zmian formy) była przyczyną  ich chronologicznej nieczułości. Forma zabytku pozwala jedynie na umieszczenie go w szerokich ramach czasowych między VIII a XII stuleciem.

„Płaska, niezamknięta tuleja, ostrze trójkątne, zakończone półokrągło. Od spodu widoczne ślady nitowania. Drobne ubytki przy krawędziach. Trójkątny fragment ostrza wycięty w celu dokonania analizy metalograficznej.”

Co wykazała przeprowadzona dokładnie przed 60 laty analiza?

Ustalono, że radlica została wykonana z niskiej jakości nieutwardzonego wysokofosforowego żelaza dymarkowego. Wobec zastosowania prostej i powszechnej technologii produkcji (czyli przeróbki plastycznej na gorąco) nie było możliwe precyzyjne określenie czasu ani miejsca powstania narzędzia. Wysoka zawartość fosforu zdaje się jednak potwierdzać okres wczesnego średniowiecza jako czas powstania radlicy.

Bibliografia:

Fröhlich J., Lutovský M.: Depot železných předmětů ze Slavětic, okr. České Budějovice. K novým nálezům raně středověkého zemědělského nářadí v jižních Čechách, Archeologie ve středních Čechách 16, 2012, str . 929–944

Moszyński K.: Kultura ludowa Słowian, Tom I. Warszawa, 1967, str. 162-174

Piaskowski J., Gąssowska E.: Próba datowania żelaznej radlicy z Kamienia Plebańskiego pod Sandomierzem na podstawie danych archeologicznych i metaloznawczych, Archeologia Polski. Vol. 6 (1961) No 2, str. 313-324

Pokropek M.: Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym. Warszawa, 2019, str. 44-51

Notę opracował

Piotr Werens