Pawłów, gm. Zawichost

neolit, kultura pucharów lejkowatych

Wymiary: wys. 12 cm; ø wylewu: 4,5 cm; ø dna: 3,8 cm

Nr inw.: MS-1594/a

Naczynie znaleziono na początku lat 80. XX w. podczas budowy domu. Pierwotnie stanowiło prawdopodobnie część wyposażenia grobu należącego do znajdującego się w niewielkiej odległości cmentarzyska ludności kultury pucharów lejkowatych. Jego późniejsze, przeprowadzone na przełomie XX i XXI w., badania archeologiczne wykazały obecność licznych grobów posiadających kamienne oraz drewniane konstrukcje.

Naczynia tego typu odnajdywane są na rozległym obszarze Europy, od Bretanii po Wołyń i od południowej Skandynawii po Morawy. Na ziemiach polskich występują w klasycznej fazie południowej grupy kultury pucharów lejkowatych, czyli w połowie czwartego tysiąclecia p.n.e. Ich forma bywa czasami odmienna, ale wspólną cechą pozostaje charakterystyczna kryza, czyli umieszczona poniżej wylewu naczynia plastyczna listwa przypominająca kołnierz.

Niezwykły kształt naczyń, kojarzący się z wyglądem dojrzałych owoców maku, stał się przyczyną rozważań nad ich ewentualnym wykorzystaniem do przechowywania substancji odurzających. Udowodniono stosowanie przez pradziejowe społeczeństwa podczas magicznych i religijnych obrzędów różnego rodzaju psychoaktywnych środków pochodzenia roślinnego. Należał do nich między innymi mak lekarski, czyli Papaver somniferum L., który do dziś służy do produkcji opium. Środek ten posiada silne właściwości odurzające, ma również działanie przeciwbólowe. Na jego stosowanie wskazują wyniki analiz znalezisk archeologicznych. Poświadczają je również - odnoszące się do czasów późniejszych - źródła pisane pozostawione nam przez Sumerów, Persów, Greków, Rzymian i Egipcjan. Najprawdopodobniej to właśnie do przechowywania tego rodzaju substancji przeznaczone były flasze z kryzą.

Bibliografia:

Bargieł B., Florek M.: Pierwszy sezon badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, woj. świętokrzyskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej V, 2000, str. 25–32

Bąbel J.T.: Środki psychoaktywne w kulturach megalitycznych Europy Środkowej. Zarys problematyki, in: Libera, J., Tunia, K. (red.): Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków 2006, str. 171-196

Notę opracował

Piotr Werens