JERZY JEŁOWICKI (Bożeniec)      

1899 Rożniatówka na Podolu - 1939 Palmiry pod Warszawą

ZDOBYWANIE SANDOMIERZA (epizod z walk polsko-austriackich w roku 1809), l. 30.XX w

olej/płótno

wym.: 120x141 cm

sygn.: l.d. „JERZY JEŁOWICKI”

wł.: Muzeum Narodowe w Warszawie, MNW 184314; od 1987 r. depozyt w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu, nr inw.: MS- 436/Dep.

W scenie batalistycznej Zdobywanie Sandomierza, Jerzy Jełowicki wprowadza widza w okres wojen napoleońskich, ściślej zaś pod mury miasta objętego ogniem walk polsko-austriackich, rozpoczętych w środę, 17 maja 1809 roku. Północny punkt obrony Austriaków przy Bramie Opatowskiej szturmował nocą z 17 na 18 maja 12 pułk piechoty Jana Weyssenhoffa z kompanią grenadierów, ale bez swojego pułkownika, który całkowicie zawiódł generała Sokolnickiego nie uczestnicząc w ataku. Jako pierwszy wdarł się na szaniec okopów młodziutki podpułkownik książę Marceli Lubomirski - dowodzący batalionem w zastępstwie majora Stefana Oskierki - który też jako pierwszy poległ w tym natarciu, śmiertelnie postrzelony przez Austriaków.  Wojska polskie z generałem Michałem Sokolnickim na czele, wkroczyły do Sandomierza dopiero następnego dnia, 18 maja, a parę dni później, do miasta  zajętego przez Polaków przybył z kwatery głównej w Trześni sam Wódz Naczelny Wojsk Polskich książę Józef Poniatowski (23 maja). Polacy niedługo utrzymali się w Sandomierzu. Już miesiąc później, 18 czerwca nastąpiło odbicie Sandomierza przez siły austriackiego arcyksięcia Ferdynanda dʹEste.

Jerzy Jełowicki

Ziemianin, inżynier rolnictwa i artysta malarz. Regularne studia artystyczne rozpoczął  dopiero po ukończeniu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1920-25). W latach 1922-23 i 1929-35 uczył się malarstwa sztalugowego w warszawskiej Akademii, w pracowni  prof. Tadeusza Pruszkowskiego. Od momentu uzyskania dyplomu w 1935 roku,  intensywnie malował  i wystawiał, m.in. w salonach Warszawy i Berlina. Należał do  Stowarzyszenia Artystycznego „Grupa Czwarta” skupiającego wychowanków Pruszkowskiego. Ze szczególnym upodobaniem tworzył kompozycje historyczne i batalistyczne; malował w manierze postimpresjonistycznej, łącząc tradycyjną estetykę z koloryzmem. Poległ w 1939 roku, broniąc Warszawy w szeregach XXI Pułku Ułanów Nadwiślańskich. Jego dorobek twórczy uległ rozproszeniu w czasie wojny, a większość obrazów zaginęła. 

Jełowicki poznał  Sandomierz dzięki profesorowi Pruszkowskiemu, który w 1932 roku zorganizował tu dla swoich studentów wakacyjny plener malarski,  zakończony wystawą w ratuszu. Niewykluczone, że już wtedy zrodził się pomysł plastycznej redakcji tematu batalistycznego związanego z tym miejscem.

Wystawy:

Stała ekspozycja artystyczno-historyczna,  Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, Ratusz  1987 -2008 i 2010-2013;  Wystawa okolicznościowa towarzysząca sesji naukowej PAMIĘTNY ROK 1809, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, Ratusz  16 maj – 31 grudzień 2009;  Wystawa jednego obiektu - pokaz obrazu w 210 rocznicę walk polsko-austriackich o Sandomierz w 1809 roku, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, Zamek Królewski 17 maja-30 czerwca 2019.

Bibliografia:

Bożena E. Wódz, Album widoków Sandomierza. Malarstwo grafika, rysunek  XVII-XX w., Wydawnictwo  Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, Kielce 2001, s. 227-8, il. 88 s. 123

Bożena E. Wódz, Jerzy Jełowicki. Zdobywanie Sandomierza, w cyklu Galeria ZS, "Zeszyty Sandomierskie" Nr 27/2009, il. IV s. okładki

Bożena E. Wódz, Sandomierz 1809 roku w ikonografii [w:] Pamiętny rok 1809 : obchody 200. rocznicy walk o Sandomierz w 1809, Sandomierz, 5-7 czerwca 2009 / pod red. Krzysztofa Burka ; Towarzystwo Naukowe Sandomierskie, Urząd Miejski w Sandomierzu, Sandomierz : Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2010.

Opracowanie: Bożena Ewa Wódz