Forma: czworościenna siekiera krzemienna
Numer inwentarzowy: MZS/AW/629
Wymiary: długość – 52 mm; szerokość – 29 mm; grubość – 12 mm
Surowiec: krzemień pasiasty
Chronologia: neolit – kultura pucharów lejkowatych lub kultura amfor kulistych (IV – III tysiąclecie p.n.e.)

Prezentowany w danym miejscu artefakt jako zabytek tygodnia jest w zbiorach muzeum od lat 30 ubiegłego stulecia. Darczyńcą w tym przypadku był Józef Pietraszewski, tj. osoba związana ściśle z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym i pełniąca funkcję sekretarza sandomierskiego oddziału PTK.

Zabytek został znaleziony na obecnie numerowanym stanowisku 1 w Zawichoście-Podgórzu. Jest to czworościenna siekiera wykonana z surowca, w postaci krzemienia pasiastego. Materiał ten ma swoje złoża w kierunku zachodnim od Zawichostu, mniej więcej w odległości 20-30 km. W związku z tym można uznać, że wzmiankowana siekiera ma charakter wyrobu lokalnego. W typologii B. Balcera jest to siekiera mieszcząca się w kategorii małych wyrobów.

Siekiery czworościenne są charakterystycznym wyrobem dla ugrupowań kulturowych od środkowego do późnego neolitu a sam surowiec tj. krzemień pasiasty był mocno wykorzystywany do produkcji tego typu wyrobów przez ludzi związanych z kulturą pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych, czy też kultury ceramiki sznurowej. Nie da się jednak ukryć, że w związku z odkryciem danego przedmiotu na powierzchni, jak i surowcem, z którego została wykonana siekiera niniejszy okaz powiązano właśnie z kulturą pucharów lejkowatych bądź kulturą amfor kulistych, w których to inwentarzach znajduje się wiele wyrobów z krzemienia pasiastego.

Warto dodać, iż w okolicach Zawichostu znamy wiele stanowisk kultury pucharów lejkowatych a jedynie pojedyncze znaleziska kultury amfor kulistych. Niejako umacniałoby to tezę o łączeniu danego wyrobu z pierwszą z wymienionych kultur. Jednak ze względu na to, iż zabytek został odkryty przypuszczalnie w sposób przypadkowy, na powierzchni, nie można w pełni wykluczyć afiliacji związanej z drugą jednostką taksonomiczną.

Literatura:

Balcer B. 1967. Odkrycie szkieletu ludzkiego w jamie 16, w obrębie osady kultury pucharów lejkowatych w Zawichoście, pow. Sandomierz, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. 4, s. 29-33.

Balcer B. 2002. Ćmielów – Krzemionki – Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia, Warszawa.

Balcer B., Kowalski K. 1978. Z badań nad krzemieniem pasiastym w pradziejach, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 43, s. 127-141.

Boroń T. 2018. Materiał odpadowy z produkcji siekier czworościennych z obiektów 1 i 11 ze stanowiska Wilczyce 10, pow. Sandomierski, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. 39, s. 57-69.

Budziszewski J., Grużdź W. 2013. O technikach i metodach krzemieniarskich, [w:] M. M. Przybyła, A. Szczepanek, P. Włodarczak (red.), Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu, Kraków-Pękowice, s. 161-178,

Buszewicz J. 1985. Materiały kultury pucharów lejkowatych w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sandomierzu, maszynopis pracy magisterskiej przechowywany w Instytucie Archeologii UMCS w Lublinie, Lublin.

Dobosi V. 2009. Filling the void: lithic raw material utilization during the Hungarian Gravettian, [w:] B. Adams, B. S. Blades (red.), Lithic materials and Paleolithic sites, Chichester, s. 116-126.

Giergiel T. 2023. Muzeum Ziemi Sandomierskiej – geneza i rozwój, „Muzealnictwo”, t. 64, s. 52-59.

Kowalewska-Marszałek H. 2019. The Funnel Beaker and Globular Amphora Cultures in the Sandomierz Upland in the light of settlement research, „Archaeologia Polona”, t. 57, s. 119-134.

Libera J., Mączyński P., Sałacińska B., Sałaciński S. 2019. Znalezisko siekier krzemiennych z Klementowic (Płaskowyż Nałęczowski) – dylemat z afiliacją kulturową, „Archeologia Polski”, t. 64, s. 157-203.

Sobkowiak-Tabaka I. 2021. Surowce krzemionkowe – możliwości badań, [w:] A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka (red.), Mikroprzeszłość. Badania specjalistyczne w archeologii, Poznań, s. 315-330.

Notę opracował:

Maciej Wawrzczak