Sandomierz, Sufraganówka

nowożytność, 2. poł. XVIII – 1. poł. XIX w.

Wymiary: ok. 50 x 50 mm, grubość: 2,5-4,5 mm

szkło

Nr inw.: MS-1417/a

Tym razem Obiektem Tygodnia jest jeden z fragmentów szkła znalezionych w 1979 roku podczas nadzoru prowadzonego przez G. Miliszkiewicza przy pracach górniczych na Starym Mieście w Sandomierzu.

Jest to fragment butelki wykonanej ręcznie z przejrzystego, zielonkawego szkła
z nielicznymi pęcherzykami powietrza. Pochodzi z naczynia o okrągłym przekroju poziomym, z wysoko wysklepionym dnem, o przewężonym w partii przydennej korpusie rozszerzającym się ku górze i przechodzącym w okrągłe ramiona. Na szyjkach tego rodzaju butelek znajdowała się taśma szklana uformowana z owiniętego dookolnie wałeczka, z zachodzącymi na siebie końcami. Były one najprawdopodobniej kształtowane w dwuczęściowych formach.

Najciekawszym elementem zachowanego fragmentu jest szklana pieczęć. Pierwotnie znajdowała się ona w miejscu przejścia korpusu w szyjkę. Pieczęcie takie powstawały przez przytopienie krążka szkła do gotowej butelki i odciśnięcie na nim pieczęci. Spotykamy je na butelkach w XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. Posiadały one różne oznaczenia, a jedną z takich pieczęci spotykanych na ziemiach polskich jest LONDON, wskazująca na angielskie pochodzenie naczyń. Znaleziska takie znamy na przykład z Elbląga, Torunia, Bydgoszczy, Raciążka czy Gdańska. Fragmenty butelek ze stemplami londyńskich manufaktur zostały znalezione także podczas badań zamku Krzyżtopór w Ujeździe w 1975 roku.

Większość z tak oznaczonych znalezionych butelek lub ich fragmentów została wyprodukowana i trafiła na nasze ziemie z Anglii. Niektóre jednak - zwłaszcza o pieczęci odbitej niedbale lub z błędnym napisem - najprawdopodobniej były produktami miejscowych hut szkła. Właśnie tego rodzaju stempel znajdujemy na omawianym fragmencie butelki o nr. inw. MS-1417: pod otwartą pięciopałkową koroną umieszczony jest napis LONDŌ. Co więcej, pieczęć została przyłożona do góry nogami.

Bez względu jednak na to, czy poszczególne butelki powstały na terenie Anglii czy dzisiejszej Polski, w okresie ich występowania służyły one do dystrybucji angielskiego piwa. Piwo to było przywożone do Gdańska w beczkach na pokładach statków handlowych, po czym przelewano je do szklanych butelek. Cena angielskiego piwa była jednak dość wysoka i jego konsumentami byli tylko najzamożniejsi członkowie społeczeństwa. L. Kajzer przytacza za Z. Kuchowiczem informację, że w latach 1780-90 cena butelki piwa w Gdańsku wynosiła 35 groszy, jednak już w Warszawie za tę samą butelkę trzeba było zapłacić 2-4 złotych, czyli tyle, co za trzy butelki francuskiego wina stołowego.

Widoczny na powierzchni szkła nalot jest efektem korozji hydrolitycznej. Mimo że szkło jest materiałem odpornym na działanie większości czynników chemicznych, to działanie czystej wody powoduje hydrolizę zawartych w szkle krzemianów. Wystawione na stały kontakt z wilgocią szkło stopniowo ulega korozji, dotykającej początkowo jego powierzchni, a następnie także głębszych warstw.

Bibliografia:

Dungworth D.: Three and a half centuries of bottle manufacture, Industrial Archaeology Review 34(1), str. 37-50

Kajzer L.: W sprawie importu piwa angielskiego do Polski w XVIII w., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, nr 2/81, 163-176

Markiewicz M.: Nowożytne wyroby szklane ze stanowiska „Teatr Szekspirowski” przy ul. Podwale Przedmiejskie w Gdańsku, Szkło i Ceramika, nr 2/2017, str. 13-16

Woźny J.: Znaki na butelkach szklanych z XVIII–XIX wieku ze Starego Fordonu nad Wisłą, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 49, nr 3, 2010, s. 245–252

Notę opracował

Piotr Werens