W dniu dzisiejszym (7 stycznia 2021 roku) przypada 11. rocznica śmierci Stanisława Szwarc-Bronikowskiego (1917-2010) – człowieka o niezwykłej osobowości, podróżnika, publicysty, reżysera i operatora filmowego, żołnierza AK, od urodzenia silnie związanego z Sandomierszczyzną.
Dzieciństwo i lata młodzieńcze Stanisław Szwarc (nazwisko rodowe) spędził w rodzinnych Górkach koło Klimontowa. Gimnazjum ukończył w Sandomierzu (1936), a do wybuchu II wojny światowej studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz dziennikarstwo w Wyższej Szkole Dziennikarskiej. W czasie okupacji aktywnie działał w ruchów oporu: ZWZ i AK (Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa), dowodził oddziałem dywersyjnym Podobwodu Klimontów AK, w czasie akcji „Burza” pełnił funkcje - oficera oświatowego 2 Pułku Piechoty Legionów AK, referenta Biura Informacji i Propagandy 2 Dywizji Piechoty legionów AK. Był założycielem i redaktorem pism konspiracyjnych na Kielecczyźnie tj. „Na posterunku", „Strażnica", „Zryw" (1939-1945). Pod przybranym imieniem i nazwiskiem nieżyjącego kolegi z oddziału – Piotra Bronikowskiego wykonywał partyzanckie rozkazy, również te na Sandomierszczyźnie. Konspiracyjne nazwisko dodał później do swojego nazwiska rodowego.
Po zakończeniu II wojny światowej działał aktywnie w antykomunistycznym podziemiu. Wiele lat ukrywał się pod przybranymi nazwiskami, pracował jako fotograf, ilustrator, cieśla, współpracował z organizacją „Wolność i Niezawisłość” w woj. olsztyńskim, współtworzył „Wiadomości Mazurskie”, (pierwszy dziennik Warmii i Mazur). Był trzykrotnie aresztowany i więziony w latach 1946-47, 1949, 1955-56. Po ostatniej, dwunastomiesięcznej odsiadce, na fali odwilży, w sierpniu 1956 roku wyszedł na wolność. Wrócił do swojego nazwiska, został dziennikarzem „Dookoła Świata” – czasopisma o tematyce podróżniczej, gdzie przez blisko cztery lata pracował jako reporter i redaktor działu popularyzacji nauki (1956-1960). Był założycielem i zarządcą Spółki Mieszkaniowej Dziennikarz (1958-1960). W 1960 roku, za namową kolegi rozpoczął pracę redakcyjną dla Telewizji Polskiej, którą kontynuował przez blisko 35 lat, do 1995 roku, z przerwą na stan wojenny, kiedy został zwolniony z TVP. W 1995 roku przeszedł na zasłużoną emeryturę. W czasie kilkudziesięcioletniej pracy dziennikarskiej i filmowej podróżnik odwiedził wiele dziewiczych zakątków świata, położonych w Ameryce Południowej, Nowej Gwinei, Australii, Oceanii, Afryce, Azji. Dokumentował dziką przyrodę, kulturę materialną i niematerialną ostatnich cywilizacji pierwotnych. Zrealizował przeszło sto filmów popularnonaukowych o tematyce przyrodniczej, archeologicznej, etnograficznej, paleontologicznej, geologicznej, ekologicznej, speleologicznej, religioznawczej, do których zredagował również teksty. Filmy były emitowane w TVP oraz w stacjach telewizyjnych różnych krajów europejskich, w Australii, USA i Kanadzie. Jest autorem książek – „Poszukiwacze zagubionych światów” (1995), „Testament wieków” (1997), „Świadkowie naszych dziejów” (2000).
Za działalność w okresie II wojny światowej został odznaczony Krzyżem Walecznych (Londyn 1944); Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1945); Krzyżem Pamiątkowym Akcji „Burza”, uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi oraz licznymi nagrodami otrzymanymi za działalność zawodową: nagroda m.in. Przewodniczącego Komitetu ds. RTV (1970, 1974, 1977, 1990); Złoty Ekran (1973); I nagroda w konkursie LOP za filmy ekologiczno-przyrodnicze w TVP (1987, 1990); I nagroda na Festiwalu Filmowym w La Chapelle – Vercaur (1988) oraz w Barcelonie (1989) za filmy speleologiczne; Grand Prix Festiwalu Ekofilm ̍92; Nagroda Specjalna Festiwalu Ekofilm ̍94; Super Kolos - statuetka przyznana za całokształt dorobku i osiągnięć, w szczególności zaś za wędrowanie ku źródłom, ku poznaniu całości, ku syntezie (2004); Grand Prix National Geographic Travelery - nagroda za wkład w poznawanie obcych kultur oraz życie z pasją (2008). Był członkiem wielu prestiżowych organizacji np. National Geographic Society, The Explorers Club, Międzynarodowej Organizacji TV „One Word”, Towarzystwa Przyjaciół Filozofii Ekologicznej, Światowego Związku Żołnierzy AK.
Stanisław Szwarc-Bronikowski zmarł 7 stycznia 2010 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w alei Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Stanisław Szwarc-Bronikowski Pozostawił po sobie bezcenną spuściznę, o której nie wolno nam zapomnieć. W ubiegłym roku razem z najbliższą rodziną podróżnika – żoną Zofią Joanną Szwarc-Bronikowską, córką Weroniką i synem Łukaszem, z wielkim entuzjazmem, krok po kroku, realizowaliśmy wyznaczone zadania, pokonując przy tym nieprzewidziane przeszkody, by osiągnąć zamierzony cel – udostępnić do zwiedzania wystawę -„Szwarc-Bronikowski. Podróże w nieznane”, przygotowaną w 10. rocznicę śmierci naszego bohatera. Nieprzewidywalny los pokrzyżował nasz plan. Realizację wystawy przełożyliśmy na 2021 rok.
Główny trzon ekspozycji tworzyć będą rodzinne pamiątki, zdjęcia, notatki oraz oryginalne, unikatowe przedmioty użytkowe, narzędzia kultu, minerały, owady, pajęczaki, przywiezione przez globtrotera z najodleglejszych krańców świata w latach 60. i 70. minionego stulecia. Film biograficzny zrealizowany specjalnie na tą okazję przez rodzinę będzie ważnym komponentem ekspozycyjnej narracji. Przygotowaliśmy również katalog, w którym obok ciekawych tekstów pióra osób wywodzących się z kręgu najbliższej rodziny, przyjaciół i znajomych Stanisława Szwarc-Bronikowskiego, zamieściliśmy bogaty reportaż fotograficzny. Zdjęcia zostały użyczone przez rodzinę podróżnika i znajomych p. Cezarego Łutowicza – sandomierskiego złotnika, p. Szymona Szcześniaka – fotografa portretowego oraz p. Katarzynę Wieder – fotografa i fotoreportera. Autorem zdjęć obiektów zabytkowych jest p. Marek Banaczek - pracownik muzeum, natomiast projekt graficzny i skład wydawnictwa opracowała nasza koleżanka p. Bogumiła Szlęk-Gancarz.
Opracowała
Iwona Łukawska
