W dniu 7 stycznia 2020 roku przypada 10. rocznica śmierci Stanisława Szwarc-Bronikowskiego (1917-2010) – człowieka o niezwykłej osobowości, podróżnika, publicysty, reżysera i operatora filmowego, żołnierza AK, od urodzenia silnie związanego z Sandomierszczyzną. Dzieciństwo i lata młodzieńcze Stanisław Szwarc (nazwisko rodowe) spędził w rodzinnych Górkach koło Klimontowa. Gimnazjum ukończył w Sandomierzu (1936), a do wybuchu II wojny światowej studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz dziennikarstwo w Wyższej Szkole Dziennikarskiej. W czasie okupacji aktywnie działał w ruchów oporu: ZWZ i AK (Związek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa), dowodził oddziałem dywersyjnym Podobwodu Klimontów AK, w czasie akcji „Burza” pełnił funkcje - oficera oświatowego 2 Pułku Piechoty Legionów AK, referenta Biura Informacji i Propagandy 2 Dywizji Piechoty legionów AK. Był założycielem i redaktorem pism konspiracyjnych na Kielecczyźnie tj. „Na posterunku", „Strażnica", „Zryw" (1939-1945). Pod przybranym imieniem i nazwiskiem nieżyjącego kolegi z oddziału – Piotra Bronikowskiego wykonywał partyzanckie rozkazy, również te na Sandomierszczyźnie. Konspiracyjne nazwisko dodał później do swojego nazwiska rodowego.
Po zakończeniu II wojny światowej działał aktywnie w antykomunistycznym podziemiu. Wiele lat ukrywał się pod przybranymi nazwiskami, pracował jako fotograf, ilustrator, cieśla, współpracował z organizacją „Wolność i Niezawisłość” w woj. olsztyńskim, współtworzył „Wiadomości Mazurskie”, (pierwszy dziennik Warmii i Mazur). Był trzykrotnie aresztowany i więziony w latach 1946-47, 1949, 1955-56. Po ostatniej, dwunastomiesięcznej odsiadce, na fali odwilży, w sierpniu 1956 roku wyszedł na wolność. Wrócił do swojego nazwiska, został dziennikarzem „Dookoła Świata” – czasopisma o tematyce podróżniczej, gdzie przez blisko cztery lata pracował jako reporter i redaktor działu popularyzacji nauki (1956-1960). Był założycielem i zarządcą Spółki Mieszkaniowej Dziennikarz (1958-1960). W 1960 roku, za namową kolegi rozpoczął pracę redakcyjną dla Telewizji Polskiej, którą kontynuował przez blisko 35 lat, do 1995 roku, z przerwą na stan wojenny, kiedy został zwolniony z TVP. W 1995 roku przeszedł na zasłużoną emeryturę. W czasie kilkudziesięcioletniej pracy dziennikarskiej i filmowej podróżnik odwiedził wiele dziewiczych zakątków świata, położonych w Ameryce Południowej, Nowej Gwinei, Australii, Oceanii, Afryce, Azji etc. Dokumentował dziką przyrodę, kulturę materialną i niematerialną ostatnich cywilizacji pierwotnych. Zrealizował przeszło sto filmów popularnonaukowych o tematyce przyrodniczej, archeologicznej, etnograficznej, paleontologicznej, geologicznej, ekologicznej, speleologicznej, religioznawczej, do których zredagował również teksty. Filmy były emitowane w TVP oraz w stacjach telewizyjnych różnych krajów europejskich, w Australii, USA i Kanadzie. Jest autorem książek – „Poszukiwacze zagubionych światów” (1995), „Testament wieków” (1997), „Świadkowie naszych dziejów” (2000).
Za działalność w okresie II wojny światowej został odznaczony Krzyżem Walecznych (Londyn 1944); Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1945); Krzyżem Pamiątkowym Akcji „Burza”, uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi oraz licznymi nagrodami otrzymanymi za działalność zawodową: nagroda m.in. Przewodniczącego Komitetu ds. RTV (1970, 1974, 1977, 1990); Złoty Ekran (1973); I nagroda w konkursie LOP za filmy ekologiczno-przyrodnicze w TVP (1987, 1990); I nagroda na Festiwalu Filmowym w La Chapelle – Vercaur (1988) oraz w Barcelonie (1989) za filmy speleologiczne; Grand Prix Festiwalu Ekofilm ̍92; Nagroda Specjalna Festiwalu Ekofilm ̍94; Super Kolos - statuetka przyznana za całokształt dorobku i osiągnięć, w szczególności zaś za wędrowanie ku źródłom, ku poznaniu całości, ku syntezie (2004); Grand Prix National Geographic Travelery - nagroda za wkład w poznawanie obcych kultur oraz życie z pasją (2008). Był członkiem wielu prestiżowych organizacji np. National Geographic Society, The Explorers Club, Międzynarodowej Organizacji TV „One Word”, Towarzystwa Przyjaciół Filozofii Ekologicznej, Światowego Związku Żołnierzy AK.
Stanisław Szwarc-Bronikowski zmarł 7 stycznia 2010 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Choć nieobecny ciałem jest wciąż żywy w naszej pamięci. Pozostawił po sobie bezcenną spuściznę, o której nie wolno nam zapomnieć. Razem z najbliższą rodziną podróżnika – Zofią Joanną Szwarc-Bronikowską - żoną, córką Weroniką i synem Łukaszem, pragniemy zaprosić Państwa do uczestnictwa wydarzeniach kulturalnych, upamiętniających życie, twórczość dziennikarską i redaktorską Stanisława Szwarc-Bronikowskiego, które będą odbywać się w siedzibie naszego muzeum, w różnych przedziałach czasowych 2020 roku. W piątek 24 kwietnia 2020 roku, uroczystym wernisażem udostępnimy do zwiedzania wystawę, na której po raz pierwszy pokażemy m.in. oryginalne, unikatowe przedmioty użytkowe, minerały, owady, pajęczaki, przywiezione przez globtrotera z najodleglejszych krańców świata. W maju i w czerwcu br. powrócimy do rozpoczętej w 2012 roku formuły przeglądu filmów Stanisława Szwarc-Bronikowskiego (https://echodnia.eu/swietokrzyskie/swiat-w-obiektywie-stanislawa-szwarc-bronikowskiego-w-sandomierskim-zamku/ar/8416662).
Iwona Łukawska
Kustosz Muzeum Okręgowego w Sandomierzu
Podpisy do zdjęć:
Fot. 01 - Stanisław Szwarc-Bronikowski (fotografia z archiwum rodzinnego)
Fot. 02 - Stanisław Szwarc-Bronikowski z wizytą u rdzennych mieszkańców Papui Nowej Gwinei, 1969 r. (fotografia z archiwum rodzinnego)
Fot. 03 - Spotkanie Stanisława Szwarc-Bronikowskiego z archeologiem Józefem Ścibiorem, Sandomierz – wzgórze „Salve Regina”, ok. 1998 r. (fotografia z archiwum rodzinnego)
Fot. 04 - Spotkanie upamiętniające Stanisława Szwarc Bronikowskiego, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, 2011 r. Na zdjęciu Zofia Joanna Szwarc-Bronikowska -żona podróżnika i Cezary Łutowicz- sandomierski złotnik. (fot. Marek Banaczek)
Fot. 05 - Spotkanie upamiętniające Stanisława Szwarc Bronikowskiego Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, 2011 r. Zofia Joanna Szwarc-Bronikowska w trakcie prezentacji rodzinnych pamiątek. (fot. Marek Banaczek)
