Amfora kultury mierzanowickiej z Zawichostu, a także jedyna zachowana do dziś metryczka Muzeum Ziemi Sandomierskiej

Chronologia: wczesna epoka brązu- Od 2300 do 1600 (grupa samborzecka 1950-1650)

Przynależność kulturowa: kultura mierzanowicka - grupa samborzecka?
Wymiary: średnica wylewu- 9,4 cm, brzuśca- 17,8 cm, dna- 9,7 cm i wysokość- 18,4 cm
Surowiec: glina 
Nr inw.: MS-1018/a

Tym razem omawiamy niewielką kulistą amforę zaopatrzoną w dwa ucha w miejscu przejścia szyjki w brzusiec, lejkowatą wysoką szyjkę zdobioną 6 dookolnymi odciskami sznurowymi, pod którymi mamy dookolny rząd dołków. Od spodu „kolankowatych” uszu odchodzą dwa „żeberka” zbliżone wyglądem do wąsów. Cały brzusiec pokryty jest nakłuciami, który przypominają odciski tkaniny tzw. ornament tekstylny. Naczynie jest w bardzo dobrym stanie i naprawdę ładnie wykonane.

 Amfora ta została odkryta 18 sierpnia 1936 roku przez Ludwika Tabora i Jana Bartosiaka obok rzymskokatolickiego cmentarza w Zawichoście. Informuje nas o tym karteczka wraz z pieczęcią lakową załączona do tego naczynia. Jest to jedyna zachowana do dziś metryczka z przedwojennych zbiorów Muzeum Ziemi Sandomierskiej. W podobnie elegancki sposób oznaczane były prawdopodobnie także inne naczynia. Innym elementem przedwojennej dokumentacji, który dotyczył tego naczynia i zachował się do dziś jest karta inwentarzowa, na której możemy zobaczyć dokładność przedwojennego rysownika w odtwarzaniu wyglądu naczynia. Mamy, więc wgląd w sposób prowadzenia dokumentacji w okresie międzywojennym. 

Samo naczynia należało do tzw. kultury mierzanowickiej, czyli grupy ludności, która zamieszkiwała tereny Sandomierszczyzny w okresie od 2300 do 1650 lat p.n.e. W ostatniej fazie rozwoju doszło do wykształcenia się na jej podłożu kilku mniejszych grup między innymi grupy Giebułtowskiej, Pleszowskiej i zajmującej ziemie sandomierskie grupy Samborzeckiej. Początkowo ludność ta zajmowała się pasterstwem z czasem zajęła się także uprawą roli, co pociągnęło powstanie dużych i stabilnych osad. Szczególnie charakterystycznej były bardzo bogate pochówki wyposażane w liczne elementy wiążące się z polowaniem jak ozdoby z kłów dzików, naszyjniki z zębów psów i wilków, grociki sercowate. Jeden z najbogatszych pochówków prezentowanych na stałej wystawie archeologicznej (tzw. pochówek „na żabę” z miejscowości Złota) należy właśnie do tej kultury.

Wracając do głównej bohaterki, czyli omawianej amfory obrazuje ona jeszcze problemy dotyczące kontekstu znaleziska. Niestety nie wiemy czy odkryto ją na osadzie czy też w grobie. Jej znalazców nie interesowały tego typu dane. Za to dla nas te informacje byłyby niezwykle istotne. Nie wiemy czy pochodziła z grobu a co za tym idzie czy był to relatywnie ubogi pochówek czy też po prostu reszta przedmiotów nie została odnaleziona lub dostarczona do muzeum. Jeżeli pochodziła z osady także nie wiemy czy z obiektu czy z warstwy kulturowej. Utrudnia nam to także datowanie. Sama forma ma dosyć szerokie analogie możemy np. wskazać podobne naczynia na stanowiskach w Targowisku stan. 10 (gdzie są traktowane, jako wpływy grupy samborzeckiej). Podobne naczynia pojawiały się także na stanowisku w Wysokiej niedaleko Łańcuta, (czyli dosyć daleko od naszego stanowiska) gdzie były odnoszone do późnej fazy rozwoju kultury mierzanowickiej i łączone z grupą Wysoką. Z bliższych analogii można wskazać między innymi materiały ze Świniar Starych i Samborca. Sama forma ornamentyki, czyli zdobienie szyjki zwielokrotnionymi odciskami sznura jest charakterystyczna właśnie dla grupy samborzeckiej i jak się wydaje to właśnie z nią można łączyć omawiane naczynie, co pozwala datować je na okres 1950-1650. Jednak obecność innych elementów uprawdopodobnił to datowanie, a być może również je znacząco zawęziło.

Bibliografia:

Florek M., Zakościelna A., „Na żabę” - niezwykły pochówek z początków epoki brązu ze Złotej k. Sandomierza, „Z Otchłani Wieków”, R. 60, s. 65-70, 2005.
Gorski J.Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim.
Górski J., Jarosz P. Z badań nad problematyką chronologii i taksonomii kultury mierzanowickiej w międzyrzeczu Wisły i Raby [w:] J. Górski, P. Jarosz (red.) Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim seria Via Archaologica, s. 243-261, Kraków 2015.
Jarosz P. Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim.
Kaczanowski P., Kozłowski J.K. Najdawniejsze dzieje ziem polskich Tom 1, Kraków, 1998.
Kadrow S., Machnik J.Kultura Mierzanowicka: chronologia taksonomia i rozwój przestrzenny.
Kmieciński J.Pradzieje Ziem Polskich.
Kraussowie J. i A. Materiały Archeologiczne.
Machnik J. Kultury z przełomu eneolitu i epoki brązu w strefie karpackiej, Kraków, 1987.
Madej P., Valde-Nowak P.Kultura Mierzanowicka w Karpackim Dorzeczu Wisły.

Notę opracował
Wojciech Rajpold