Polska, Sandomierz połowa - 3 ćw. XII w.

Autor związany z kręgiem plastyki południowo-niemieckiej, 

jasnoszary piaskowiec krzemionkowy o strukturze drobnoziarnistej.

wys. 41 cm, szerokość 21-28,5 cm, gł. 38,5 cm

MS-67/s

W zbiorach Muzeum Okręgowego w Sandomierzu znajduje się jeden z najstarszych detali architektonicznych ujawnionych na terenie miasta - romańska rzeźba portalowa ze Wzgórza św. Jakuba, tradycyjnie określana jako głowa lwa. Przedstawia stylizowany wizerunek lwiego pyska w ujęciu od czoła po kraniec nosa. Grzbiet pyska, duże, skośnie osadzone owalne oczy oraz pełne, płasko przylegające uszy, zostały zaakcentowane wypukłościami. W dolnej części i po bokach zaznaczono fałdy rozwartej paszczy z potężnym uzębieniem. Widoczna na czole grzywa złożona z pionowych fałd, przechodzących nad oczami w trójdzielną palmetkę, poprowadzona jest też na częściach bocznych, gdzie jej sploty imituje pięć wachlarzowo rozłożonych i zapętlonych na końcu pasm. Rzeźba jest niesymetryczna - prawostronne detale są nieco obniżone w stosunku do lewostronnych, a w wyniku błędnej rekonstrukcji konserwatorskiej (1991), lew zyskał po prawej stronie nigdy nie istniejące ucho. Relief odkuty w bryle jasnoszarego piaskowca jest już nieco zatarty i spłaszczony, nie tyle skutkiem erozji atmosferycznej, co ponad 700 letnim zaleganiem w ziemi, a następnie długotrwałym procesem depozycyjnym.

Silnie zgeometryzowana forma prostopadłościenna o nieregularnym przekroju poprzecznym, której 1/3 powierzchni ścian bocznych i górna płaszczyzna nie zostały opracowane rzeźbiarsko, natomiast obróbka zgrubna ze śladami narzędzi pojawia się na tylnych krańcach, wskazuje, że był to element uformowany do łączenia z innymi elementami konstrukcji architektonicznej. Najprawdopodobniej pełnił funkcje wspornika archiwolty - osadzony ponad głowicą półkolumny lub złożonego z ciosów pilastra - w obrębie założenia portalowego przeddoninikańskiego kościoła św. Jakuba w Sandomierzu. Świątynia została zniszczona podczas najazdu na księstwo sandomierskie Romana II halickiego w 1205 roku, a całkowicie rozebrana po roku 1226, podczas budowy późnoromańskiego kompleksu kościelno-klasztornego św. Jakuba.

Na rzeźbę natrafiono przypadkowo w 1932 roku, na obszarze Staromiejskim, o czym informował ówczesny "Sandomierski Ruch Regionalny" - " przy prowadzeniu ulicy do kościoła św. Jakuba na wschodnim stoku wzgórza dokonano następującego odkrycia. W pobliżu kościoła św. Jakuba napotkano bryłę piaskowca, misternie rzeźbioną, wyobrażającą archaiczną głowę lwa, prawdopodobnie głowicę kapitelu - z okresu poprzedzającego styl romański, dotychczas w Polsce niespotykaną. nieco dalej znajdowały się dwa groby ciałopalne jamowe z okresu późnolateńskiego [...] Rzeczy wykopane zostały umieszczone w muzeum PTK w Sandomierzu". Autorstwo owej notatki przypisuje się historykowi, regionaliście Romanowi Kosele lub pierwszemu kustoszowi Muzeum Ziemi Sandomierskiej Leonowi Wilkońskiemu.

Bożena Ewa Wódz

Literatura (wybór):

Kalinowski, T. Lalik, T. Przypkowski, H. Rutkowski, S. Trawkowski, Sandomierz, Warszawa 1956, s. 12, il. 6, s. 13; W. Walicki (red.), Polska sztuka przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, Warszawa 1971, s.441, il.; J. Ścibior, B.E. Wódz, Romańska rzeźba portalowa, "Pamiętnik Sandomierski", t. III, 1997, s. 5-44.

Wystawy:

Alfabet architektury romańskiej, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie [maj 1994 - sierpień 1996]; Wczesnopolskie civitates principales, Muzeum Początków Państwa polskiego wGnieźnie [marzec - październik 1998];od 1998w stałej ekspozycji Muzeum Okręgowego w Sandomierzu(Zamek Królewski).